Ankara və Afinanın Egey dənizi ilə bağlı hazırladığı iki ayrı 'Dəniz Məkan Planlaması' (SMP) xəritəsinin bölmələri Eksklüziv İqtisadi Bölgə (EEZ) sahəsi müzakirələrini yenidən gündəmə gətirib.
Türkiyə və Yunanıstan eyni vaxtda öz dəniz yurisdiksiyalarını təyin edən "Dəniz Məkan Planlaması" xəritələrini nəşr etdilər.
Ankara Universiteti Dəniz Hüququ Milli Araşdırma Mərkəzi (DEHUKAM) tərəfindən hazırlanan Türkiyənin dəniz ərazisi planlamasını ehtiva edən xəritə qeyri-rəsmidir, lakin Dəniz Məkan Planlaması (DMP) olaraq Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) müvafiq təşkilatlarına bildiriləcək xəritə ilə 'paralel' xarakter daşıyır.
Yunanıstanın Avropa İttifaqı qarşısında uzun müddətdir gecikdirilmiş öhdəliyini yerinə yetirmək üçün Komissiyaya təqdim etmək üçün hazırladığı və çərşənbə günü dərc etdiyi dəniz yurisdiksiyası xəritəsi, Eksklüziv İqtisadi Zona (EEZ) sərhədləri və 12 millik ərazi suları kimi mübahisəli sahələri yenidən gündəmə gətirib.
Egey dənizində “orta xətt” prinsipi
DEHUKAM araşdırmaçısı Büşra Dəniz Euronews Türk telekanalına açıqlamasında Türkiyənin Egey dənizi ilə bağlı tezislərinin əsaslandığı xəritənin "Yunanıstan və Türkiyə qitəsi arasında müəyyən edilmiş orta xətt əsasında hazırlandığını" söyləyib.
"Hazırda Türkiyənin arqumentlərinə əsaslanaraq orta xətt çəkirik. Lakin Yunanıstan adalara suverenlik verilməsi baxımından fərqli üsula əl atır". Türkiyə iddia edir ki, Yunanıstanla Egey dənizindəki sərhədləri “orta xətt” üzrə müəyyən edilməlidir.
"Yunanıstan xəritəsi Türkiyənin qəbul etmədiyi, suverenliyi müqavilələrlə Yunanıstana verilməyən adalara və qayalara müəyyən ərazi suyu və qitə şelfini verən bir xəritəni əks etdirir" deyən Dəniz, "Ancaq biz Türkiyə olaraq əvvəldən bu xəritələrə həmişə qarşıyıq" söyləyib.
"Dəniz Məkan Planlaması" nədir?
'Dəniz Məkan Planlaması' anlayışı bütün dövlətlərin, xüsusilə AB ölkələrinin planlaşdırmağa borclu olduğu bir proses olaraq təyin olunur.
Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin (ICJ) Egey dənizi kontinental şelfinə dair 1976-cı il qərarının 28-ci bəndində “Egey dənizindəki kontinental şelf sahələrinin mübahisəli olduğu” ifadə edilir.
1976-cı il Bern razılaşmasına əsasən, Türkiyə və Yunanıstan Egey dənizindəki kontinental şelflə bağlı "danışıqları çətinləşdirəcək hər hansı təşəbbüsdən və ya fəaliyyətdən çəkinməyi" öhdəsinə götürür.
Türkiyə ilə Yunanıstan arasında hələlik dəniz sərhədi razılaşması yoxdur.
Yunanıstanın dəniz yurisdiksiyası xəritəsi: 'Geopolitik deyil, texniki öhdəlik'
Yunanıstanın xarici işlər naziri Giorgos Gerapetritis, xəritənin "Yunanıstanın kontinental şelfinin ən kənar sərhədlərinin xəritədə ilk dəfə qeyd edildiyini" ifadə etdiyini söyləyib. O, xəritənin “geosiyasi deyil, texniki bir öhdəlik” olduğunu vurğulayıb. Yunanıstanın Türkiyə ilə dialoqu davam etdirməkdə qərarlı olduğunu bildirən Gerapetritis, "Niyyətimiz Türkiyə-Yunanıstan dialoqunu davam etdirməkdir. Heç bir qonşu ölkə ilə düşmənçilik münasibətləri axtarmırıq" deyib.
Yunanıstan Xarici İşlər Nazirliyi və Ətraf Mühit və Enerji Nazirliyi tərəfindən hazırlanan və çərşənbə günü dərc edilən texniki xəritə İon dənizindəki ərazi sularını 12 dəniz milinə qədər artırır.
Türkiyə Yunanıstan və Misirin 6 avqust 2020-ci ildə əldə etdiyi razılaşmaya öz kontinental şelfini pozduğunu əsas gətirərək buna qarşı çıxmışdı. O, Yunanıstan Türkiyə və Liviyanın 2019-cu ildə imzaladığı dəniz yurisdiksiyası müqavilələrini “qanunsuz” adlandırıb.
Meis Adası Konfederasiyası
Xəritədə Meis adası kimi mübahisəli EEZ ərazilərinin planlaşdırılmasının yer alması Türkiyənin Egey dənizində qarşı çıxdığı məsələlərdən biridir.
Yunanıstan adaları materikin bir hissəsi hesab edərək tam səlahiyyətli MÖZ ərazisinə daxil edir. Türkiyə isə adaların MEB sahəsinə haqqının olmadığını müdafiə edir.
DEHUKAM araşdırmaçısı Büşra Dəniz, "Yunan xəritəsində qitə şelfinin Meis adasına verildiyini görürük. Meis adası materikimizə çox yaxın olan bir adadır. Bu, qətiyyən bizim üçün məqbul bir xəritə cizgisi deyil" deyir.
Meis adası Antalyanın Kaş rayonundan 1,5 dəniz mili uzaqlıqda yerləşir.
Egey dənizində həm Türkiyə, həm də Yunanıstan ərazi sularının 6 dəniz mili 1982-ci il Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) Dəniz Hüququ Konvensiyası dövlətlərə öz ərazi sularının enini 12 dəniz milinə qədər artırmaq hüququ verir.
Yunanıstanın Egey dənizindəki ərazi sularını 12 dəniz milinə qədər genişləndirməsi, Egey dənizinin 40 faizini təşkil edən Yunanıstanın ərazi sularının sahəsinin 70 faizə yüksələcəyi deməkdir. Eyni zamanda, açıq dəniz sahəsinin ölçüsü 51 faizdən 19 faizə qədər azalaraq Türkiyəni Egey dənizinin yüzdə 10-dan az hissəsi ilə tərk edir.
Türkiyədən Yunanıstana reaksiyalar
Cümə axşamı keçirilən mətbuat brifinqində Milli Müdafiə Nazirliyinin (MSB) mənbələri Yunanıstanın elan etdiyi "Dəniz Məkan Planlaması"nı "hüquqi əsası olmayan bir təşəbbüs" və "beynəlxalq hüquqa zidd" kimi qiymətləndirib.
"Yunanıstanın dəniz yurisdiksiyası əraziləri ilə bağlı bu cür birtərəfli planlaşdırması beynəlxalq hüquqa ziddir", - bəyanatda deyilir.
"Türkiyə bölgədə ədalətli və beynəlxalq hüquqa uyğun dəniz yurisdiksiyasının bölüşdürülməsinin yalnız qarşılıqlı dialoq və xoşməramlılıq çərçivəsində mümkün olduğunu müdafiə edir. Yunanıstanın mövcud mübahisələrə məhəl qoymayan və türk tərəfinin hüquqlarını pozan birtərəfli hərəkətləri, iddiaları və bəyanatları qəbuledilməzdir. Bu bəyanatların ölkəmiz üçün heç bir hüquqi nəticəsi yoxdur".
Xarici İşlər Nazirliyindən çərşənbə günü verilən açıqlamada Yunanıstanın göndərdiyi xəritədə göstərilən bəzi ərazilərin "ölkəmizin Egey dənizi və Şərqi Aralıq dənizindəki dəniz yurisdiksiya ərazilərini pozduğu" bildirilib.
Türkiyənin Egey dənizində Yunanıstanla əməkdaşlığa hər zaman hazır olduğu və "Egey və Aralıq dənizi kimi qapalı və ya yarı qapalı dənizlərdə birtərəfli hərəkətlərdən qaçınılması lazım olduğu" ifadə edilib.
Bildirilib ki, hazırlanmış Dəniz Məkan Planlaması YUNESKO ilə birlikdə BMT-nin müvafiq bölmələrinə göndərilib.
Türkiyə-Yunanıstan əlaqələri
Son 50 ildə davam edən fikir ayrılıqları Afina və Ankaranı üç dəfə müharibə həddinə çatdırıb.
Egey və Şərqi Aralıq dənizində dəniz sərhədləri və ehtiyatların kəşfiyyatı hüquqları ilə bağlı mübahisələr sonuncu dəfə 2020-ci ildə Türkiyə və Yunanıstan hərbi gəmilərinin Aralıq dənizində bir-birinə kölgə salması ilə alovlanıb.
Analitiklər deyirlər ki, iki ölkə arasında münasibətlərin yaxşılaşdırılması vacibdir, çünki bu, Türkiyənin Aİ və bəzi Qərb müttəfiqləri ilə münasibətlərini bərpa etməyə kömək edə bilər.
Yunanıstanın baş naziri Kiriakos Mitsotakis 2024-cü ilin noyabrında Budapeştdə keçirilən Avropa Siyasi Birliyinin Zirvə toplantısında prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanla görüşündən sonra mətbuat konfransında bildirib ki, “qonşular arasında münasibətlərin normallaşdırılması məqsəd olmalıdır”.
Miçotakisin açıqlamaları Türkiyə və Yunanıstan xarici işlər nazirlərinin Yunanıstanın paytaxtı Afinada bir araya gələrək, dəniz və ərazi mübahisələri, xüsusilə Kipr, enerji qaynaqları və miqrasiya kimi müxtəlif mövzuları müzakirə etmək və iki ölkə arasında əlaqələrin inkişaf etdirilməsi üçün görüşdükdən qısa müddət sonra gəlib.
Hər iki NATO üzvü olan Türkiyə və Yunanıstan 2023-cü ilin dekabrında təhsil, enerji, texnologiya, turizm və ticarət və digər məsələlərlə bağlı əməkdaşlıq sazişləri imzalayıblar.
Yunanıstan və Türkiyə arasında ikitərəfli ticarət dövriyyəsi hazırda təxminən 5,8 milyard avro təşkil edir və qarşıdakı dörd ildə 10 milyard avroya çatması hədəflənir.
Qonşuların ortaq sərhədinə toxunan prezident Ərdoğan, "Egey dənizini sülh və əməkdaşlıq dənizinə çevirmək" istədiklərini bildirib.
2025-ci ildə Yunanıstan və Türkiyə arasında yüksək səviyyəli əməkdaşlıq şurasının yaradılması planlaşdırılır.
Türkiyə ilə Yunanıstan arasında 'Dəniz Məkan Planlaması' xəritələrinə görə gərginlik
Ankara və Afinanın Egey dənizi ilə bağlı hazırladığı iki ayrı 'Dəniz Məkan Planlaması' (SMP) xəritəsinin bölmələri Eksklüziv İqtisadi Bölgə (EEZ) sahəsi müzakirələrini yenidən gündəmə gətirib.
Türkiyə və Yunanıstan eyni vaxtda öz dəniz yurisdiksiyalarını təyin edən "Dəniz Məkan Planlaması" xəritələrini nəşr etdilər.
Ankara Universiteti Dəniz Hüququ Milli Araşdırma Mərkəzi (DEHUKAM) tərəfindən hazırlanan Türkiyənin dəniz ərazisi planlamasını ehtiva edən xəritə qeyri-rəsmidir, lakin Dəniz Məkan Planlaması (DMP) olaraq Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) müvafiq təşkilatlarına bildiriləcək xəritə ilə 'paralel' xarakter daşıyır.
Yunanıstanın Avropa İttifaqı qarşısında uzun müddətdir gecikdirilmiş öhdəliyini yerinə yetirmək üçün Komissiyaya təqdim etmək üçün hazırladığı və çərşənbə günü dərc etdiyi dəniz yurisdiksiyası xəritəsi, Eksklüziv İqtisadi Zona (EEZ) sərhədləri və 12 millik ərazi suları kimi mübahisəli sahələri yenidən gündəmə gətirib.
Egey dənizində “orta xətt” prinsipi
DEHUKAM araşdırmaçısı Büşra Dəniz Euronews Türk telekanalına açıqlamasında Türkiyənin Egey dənizi ilə bağlı tezislərinin əsaslandığı xəritənin "Yunanıstan və Türkiyə qitəsi arasında müəyyən edilmiş orta xətt əsasında hazırlandığını" söyləyib.
"Hazırda Türkiyənin arqumentlərinə əsaslanaraq orta xətt çəkirik. Lakin Yunanıstan adalara suverenlik verilməsi baxımından fərqli üsula əl atır". Türkiyə iddia edir ki, Yunanıstanla Egey dənizindəki sərhədləri “orta xətt” üzrə müəyyən edilməlidir.
"Yunanıstan xəritəsi Türkiyənin qəbul etmədiyi, suverenliyi müqavilələrlə Yunanıstana verilməyən adalara və qayalara müəyyən ərazi suyu və qitə şelfini verən bir xəritəni əks etdirir" deyən Dəniz, "Ancaq biz Türkiyə olaraq əvvəldən bu xəritələrə həmişə qarşıyıq" söyləyib.
"Dəniz Məkan Planlaması" nədir?
'Dəniz Məkan Planlaması' anlayışı bütün dövlətlərin, xüsusilə AB ölkələrinin planlaşdırmağa borclu olduğu bir proses olaraq təyin olunur.
Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin (ICJ) Egey dənizi kontinental şelfinə dair 1976-cı il qərarının 28-ci bəndində “Egey dənizindəki kontinental şelf sahələrinin mübahisəli olduğu” ifadə edilir.
1976-cı il Bern razılaşmasına əsasən, Türkiyə və Yunanıstan Egey dənizindəki kontinental şelflə bağlı "danışıqları çətinləşdirəcək hər hansı təşəbbüsdən və ya fəaliyyətdən çəkinməyi" öhdəsinə götürür.
Türkiyə ilə Yunanıstan arasında hələlik dəniz sərhədi razılaşması yoxdur.
Yunanıstanın dəniz yurisdiksiyası xəritəsi: 'Geopolitik deyil, texniki öhdəlik'
Yunanıstanın xarici işlər naziri Giorgos Gerapetritis, xəritənin "Yunanıstanın kontinental şelfinin ən kənar sərhədlərinin xəritədə ilk dəfə qeyd edildiyini" ifadə etdiyini söyləyib. O, xəritənin “geosiyasi deyil, texniki bir öhdəlik” olduğunu vurğulayıb. Yunanıstanın Türkiyə ilə dialoqu davam etdirməkdə qərarlı olduğunu bildirən Gerapetritis, "Niyyətimiz Türkiyə-Yunanıstan dialoqunu davam etdirməkdir. Heç bir qonşu ölkə ilə düşmənçilik münasibətləri axtarmırıq" deyib.
Yunanıstan Xarici İşlər Nazirliyi və Ətraf Mühit və Enerji Nazirliyi tərəfindən hazırlanan və çərşənbə günü dərc edilən texniki xəritə İon dənizindəki ərazi sularını 12 dəniz milinə qədər artırır.
Türkiyə Yunanıstan və Misirin 6 avqust 2020-ci ildə əldə etdiyi razılaşmaya öz kontinental şelfini pozduğunu əsas gətirərək buna qarşı çıxmışdı. O, Yunanıstan Türkiyə və Liviyanın 2019-cu ildə imzaladığı dəniz yurisdiksiyası müqavilələrini “qanunsuz” adlandırıb.
Meis Adası Konfederasiyası
Xəritədə Meis adası kimi mübahisəli EEZ ərazilərinin planlaşdırılmasının yer alması Türkiyənin Egey dənizində qarşı çıxdığı məsələlərdən biridir.
Yunanıstan adaları materikin bir hissəsi hesab edərək tam səlahiyyətli MÖZ ərazisinə daxil edir. Türkiyə isə adaların MEB sahəsinə haqqının olmadığını müdafiə edir.
DEHUKAM araşdırmaçısı Büşra Dəniz, "Yunan xəritəsində qitə şelfinin Meis adasına verildiyini görürük. Meis adası materikimizə çox yaxın olan bir adadır. Bu, qətiyyən bizim üçün məqbul bir xəritə cizgisi deyil" deyir.
Meis adası Antalyanın Kaş rayonundan 1,5 dəniz mili uzaqlıqda yerləşir.
Egey dənizində həm Türkiyə, həm də Yunanıstan ərazi sularının 6 dəniz mili 1982-ci il Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) Dəniz Hüququ Konvensiyası dövlətlərə öz ərazi sularının enini 12 dəniz milinə qədər artırmaq hüququ verir.
Yunanıstanın Egey dənizindəki ərazi sularını 12 dəniz milinə qədər genişləndirməsi, Egey dənizinin 40 faizini təşkil edən Yunanıstanın ərazi sularının sahəsinin 70 faizə yüksələcəyi deməkdir. Eyni zamanda, açıq dəniz sahəsinin ölçüsü 51 faizdən 19 faizə qədər azalaraq Türkiyəni Egey dənizinin yüzdə 10-dan az hissəsi ilə tərk edir.
Türkiyədən Yunanıstana reaksiyalar
Cümə axşamı keçirilən mətbuat brifinqində Milli Müdafiə Nazirliyinin (MSB) mənbələri Yunanıstanın elan etdiyi "Dəniz Məkan Planlaması"nı "hüquqi əsası olmayan bir təşəbbüs" və "beynəlxalq hüquqa zidd" kimi qiymətləndirib.
"Yunanıstanın dəniz yurisdiksiyası əraziləri ilə bağlı bu cür birtərəfli planlaşdırması beynəlxalq hüquqa ziddir", - bəyanatda deyilir.
"Türkiyə bölgədə ədalətli və beynəlxalq hüquqa uyğun dəniz yurisdiksiyasının bölüşdürülməsinin yalnız qarşılıqlı dialoq və xoşməramlılıq çərçivəsində mümkün olduğunu müdafiə edir. Yunanıstanın mövcud mübahisələrə məhəl qoymayan və türk tərəfinin hüquqlarını pozan birtərəfli hərəkətləri, iddiaları və bəyanatları qəbuledilməzdir. Bu bəyanatların ölkəmiz üçün heç bir hüquqi nəticəsi yoxdur".
Xarici İşlər Nazirliyindən çərşənbə günü verilən açıqlamada Yunanıstanın göndərdiyi xəritədə göstərilən bəzi ərazilərin "ölkəmizin Egey dənizi və Şərqi Aralıq dənizindəki dəniz yurisdiksiya ərazilərini pozduğu" bildirilib.
Türkiyənin Egey dənizində Yunanıstanla əməkdaşlığa hər zaman hazır olduğu və "Egey və Aralıq dənizi kimi qapalı və ya yarı qapalı dənizlərdə birtərəfli hərəkətlərdən qaçınılması lazım olduğu" ifadə edilib.
Bildirilib ki, hazırlanmış Dəniz Məkan Planlaması YUNESKO ilə birlikdə BMT-nin müvafiq bölmələrinə göndərilib.
Türkiyə-Yunanıstan əlaqələri
Son 50 ildə davam edən fikir ayrılıqları Afina və Ankaranı üç dəfə müharibə həddinə çatdırıb.
Egey və Şərqi Aralıq dənizində dəniz sərhədləri və ehtiyatların kəşfiyyatı hüquqları ilə bağlı mübahisələr sonuncu dəfə 2020-ci ildə Türkiyə və Yunanıstan hərbi gəmilərinin Aralıq dənizində bir-birinə kölgə salması ilə alovlanıb.
Analitiklər deyirlər ki, iki ölkə arasında münasibətlərin yaxşılaşdırılması vacibdir, çünki bu, Türkiyənin Aİ və bəzi Qərb müttəfiqləri ilə münasibətlərini bərpa etməyə kömək edə bilər.
Yunanıstanın baş naziri Kiriakos Mitsotakis 2024-cü ilin noyabrında Budapeştdə keçirilən Avropa Siyasi Birliyinin Zirvə toplantısında prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanla görüşündən sonra mətbuat konfransında bildirib ki, “qonşular arasında münasibətlərin normallaşdırılması məqsəd olmalıdır”.
Miçotakisin açıqlamaları Türkiyə və Yunanıstan xarici işlər nazirlərinin Yunanıstanın paytaxtı Afinada bir araya gələrək, dəniz və ərazi mübahisələri, xüsusilə Kipr, enerji qaynaqları və miqrasiya kimi müxtəlif mövzuları müzakirə etmək və iki ölkə arasında əlaqələrin inkişaf etdirilməsi üçün görüşdükdən qısa müddət sonra gəlib.
Hər iki NATO üzvü olan Türkiyə və Yunanıstan 2023-cü ilin dekabrında təhsil, enerji, texnologiya, turizm və ticarət və digər məsələlərlə bağlı əməkdaşlıq sazişləri imzalayıblar.
Yunanıstan və Türkiyə arasında ikitərəfli ticarət dövriyyəsi hazırda təxminən 5,8 milyard avro təşkil edir və qarşıdakı dörd ildə 10 milyard avroya çatması hədəflənir.
Qonşuların ortaq sərhədinə toxunan prezident Ərdoğan, "Egey dənizini sülh və əməkdaşlıq dənizinə çevirmək" istədiklərini bildirib.
2025-ci ildə Yunanıstan və Türkiyə arasında yüksək səviyyəli əməkdaşlıq şurasının yaradılması planlaşdırılır.