Qırmızı dəniz sahilində yerləşən kiçik Afrika ölkəsi olan Eritreya son zamanlar Qərblə münasibətlərində kəskin dönüş yaradıb və Çin, Rusiya və İranla strateji tərəfdaşlıq əlaqələri inkişaf etdirir.
Livanda yerləşən “The Cradle” xəbər portalının dərc etdiyi təhlilə görə, Qırmızı dənizdəki strateji mövqeyi ilə tanınan Eritreya Qərbin regional üstünlüyünü sarsıdacaq bir ox dəyişikliyi yaşayır.
Vaxtilə İsraillə sıx əlaqələri olan Eritreya son illərdə Çin, Rusiya və İranla dərinləşən tərəfdaşlıq əlaqələri qurmaqla ABŞ və İsrailin Qırmızı dənizə nəzarət planlarına meydan oxuyub.
Bu o deməkdir ki, Təl-Əviv Qırmızı dənizdə daha bir tərəfdaşını itirməklə yanaşı, Eritreyanı Avrasiya mərkəzli çoxqütblü dünya nizamında kritik oyunçuya çevirir.
Artan Qərb narahatlığı və rejimin dəyişdirilməsi çağırışları
Eritreanın bu strateji transformasiyası Qərbdə ciddi panika yaradıb. Bəzi Qərb beyin mərkəzləri və media qurumları Eritreya prezidenti İsaias Afverki hökumətinə qarşı rejim dəyişikliyi çağırışlarını “insan hüquqları” zəminində gücləndirir, The Cradle xəbər verir.
Amerika Müəssisə İnstitutunun (AEI) eksperti Maykl Rubin Eritreyanı “Afrikanın Şimali Koreyası” kimi xarakterizə edib, Haaretz və Ynet kimi İsrail nəşrləri isə bu ölkəni İran üçün vəkil və ABŞ üçün təhlükə kimi xarakterizə edib.
Amma təhlillərə görə, bu tənqidlərin əsl səbəbi insan haqları deyil, Qərbin Qırmızı dəniz üzərində nəzarətinin zəifləməsidir.
Eritreanın Avrasiya gücləri ilə yeni ittifaqı
Eritreanın Birləşmiş Ştatlarla münasibətləri 1993-cü ildə müstəqillik əldə etdikdən sonra ümumilikdə gərgin olub. Vaşinqtonun Eritreya əvəzinə Efiopiyanı seçməsi və sonrakı sanksiyalar Əsmərə administrasiyasını alternativ variantlar axtarmağa məcbur edib.
“The Cradle” nəşrinin yazdığına görə, 2020-ci ildən etibarən bu oriyentasiya əhəmiyyətli dərəcədə Çin, Rusiya və İrana doğru dəyişib.
Bu prosesdə Çin Eritreanın ən mühüm iqtisadi tərəfdaşlarından birinə çevrilib. Pekin Kəmər və Yol Təşəbbüsü (BRI) çərçivəsində Eritreyada mədənçıxarma və infrastruktur layihələrinə böyük sərmayə qoyur.
İkitərəfli ticarət rekord səviyyəyə çatdı, Eritreya idxalının üçdə birini və Çin ilə ixracının üçdə ikisini təşkil edir.
Rusiya ilə də münasibətlər, xüsusən də hərbi sahədə yaxşılaşır. Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrovun 2023-cü ildə Əsmərə səfəri və 2024-cü ildə Rusiya donanmasının Massava limanında lövbər salması bu yaxınlaşmanın konkret göstəriciləri kimi önə çıxır.
İki ölkə arasında ticarətin həcmi hələ də cüzi olsa da, sürətlə artır.
İranla strateji əlaqələrin canlanması
Eritreanın xarici siyasətində ən diqqət çəkən dəyişiklik İranla münasibətlərin canlanması olub. Keçmişdə Yəməndəki Ənsarullah hərəkatına qarşı Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin (BƏƏ) yanında olan Eritreya indi Ənsarullahın Qırmızı dənizdəki hərəkətlərini pisləməkdən çəkinir.
Eritreya xarici işlər naziri Osman Salehin İran prezidenti Məsud Pezeşkianın andiçmə mərasimində iştirakı və Təl-Əvivdə HƏMAS lideri İsmayıl Haniyənin öldürülməsini pisləməsi bu yeni dövrün əlamətləri hesab olunur.
“The Cradle” nəşrinin yazdığına görə, Tehran Eritreyaya pilotsuz təyyarələr və digər hərbi texnologiyalar tədarük etməyə razılaşıb.
Bildirilir ki, İran İnqilab Keşikçiləri Korpusu (SEPAH) strateji əhəmiyyətli Assab limanına çıxışı bərpa edərsə, İran həm Qırmızı dənizin hər iki tərəfindən Ənsarullaha dəstək verə, həm də Fələstin müqavimət qruplarına silah təhvilini sürətləndirə biləcək.
Bu, bir daha Eritreyanı regional hərbi mərkəzə çevirə bilər; lakin bu dəfə Əbu-Dabi üçün deyil, Tehranın strateji hədəfləri üçün.
Afrika Buynuzunda tarazlığın dəyişməsi
Eritreanın bu addımı Afrika Buynuzundakı ümumi tendensiyanın bir hissəsidir. Məlumdur ki, Sudan Port Sudanda Rusiya və İrana hərbi çıxış imkanı verib, Cibuti isə Çinlə əməkdaşlığı artırıb.
Efiopiyanın Çin, Rusiya və İranla əlaqələrini gücləndirməsi və BRİCS-ə üzv olması regionda tənliyi daha da çətinləşdirir.
Cradle təhlili qeyd edir ki, Vaşinqtonun regionda təsiri getdikcə azalır. Cibutinin ABŞ-ın Ənsarullaha hava hücumlarına icazə verməməsi və Sudanın İran-Rusiya oxuna doğru hərəkət etməsi ABŞ-ın Qırmızı dənizdəki seçimlərini daraldır.
Qərbin Eritreya üzərində artan təzyiqi və onun rejim dəyişikliyi ritorikası bu zəifləyən təsirin əksi kimi qiymətləndirilir.
Lakin təhlillərə görə, Eritreyaya mümkün müdaxilə regionda daha böyük qeyri-sabitliyə gətirib çıxara və ABŞ üçün xoşagəlməz nəticələrə səbəb ola bilər. Eritreanın Çin, Rusiya və İranla müttəfiqliyinin Qırmızı dənizdəki qüvvələr balansını daimi olaraq dəyişmək potensialına malik olduğu vurğulanır.
Eritreya Qərbə meydan oxuyaraq Rusiya, Çin və İranla yaxınlaşır
Qırmızı dəniz sahilində yerləşən kiçik Afrika ölkəsi olan Eritreya son zamanlar Qərblə münasibətlərində kəskin dönüş yaradıb və Çin, Rusiya və İranla strateji tərəfdaşlıq əlaqələri inkişaf etdirir.
Livanda yerləşən “The Cradle” xəbər portalının dərc etdiyi təhlilə görə, Qırmızı dənizdəki strateji mövqeyi ilə tanınan Eritreya Qərbin regional üstünlüyünü sarsıdacaq bir ox dəyişikliyi yaşayır.
Vaxtilə İsraillə sıx əlaqələri olan Eritreya son illərdə Çin, Rusiya və İranla dərinləşən tərəfdaşlıq əlaqələri qurmaqla ABŞ və İsrailin Qırmızı dənizə nəzarət planlarına meydan oxuyub.
Bu o deməkdir ki, Təl-Əviv Qırmızı dənizdə daha bir tərəfdaşını itirməklə yanaşı, Eritreyanı Avrasiya mərkəzli çoxqütblü dünya nizamında kritik oyunçuya çevirir.
Artan Qərb narahatlığı və rejimin dəyişdirilməsi çağırışları
Eritreanın bu strateji transformasiyası Qərbdə ciddi panika yaradıb. Bəzi Qərb beyin mərkəzləri və media qurumları Eritreya prezidenti İsaias Afverki hökumətinə qarşı rejim dəyişikliyi çağırışlarını “insan hüquqları” zəminində gücləndirir, The Cradle xəbər verir.
Amerika Müəssisə İnstitutunun (AEI) eksperti Maykl Rubin Eritreyanı “Afrikanın Şimali Koreyası” kimi xarakterizə edib, Haaretz və Ynet kimi İsrail nəşrləri isə bu ölkəni İran üçün vəkil və ABŞ üçün təhlükə kimi xarakterizə edib.
Amma təhlillərə görə, bu tənqidlərin əsl səbəbi insan haqları deyil, Qərbin Qırmızı dəniz üzərində nəzarətinin zəifləməsidir.
Eritreanın Avrasiya gücləri ilə yeni ittifaqı
Eritreanın Birləşmiş Ştatlarla münasibətləri 1993-cü ildə müstəqillik əldə etdikdən sonra ümumilikdə gərgin olub. Vaşinqtonun Eritreya əvəzinə Efiopiyanı seçməsi və sonrakı sanksiyalar Əsmərə administrasiyasını alternativ variantlar axtarmağa məcbur edib.
“The Cradle” nəşrinin yazdığına görə, 2020-ci ildən etibarən bu oriyentasiya əhəmiyyətli dərəcədə Çin, Rusiya və İrana doğru dəyişib.
Bu prosesdə Çin Eritreanın ən mühüm iqtisadi tərəfdaşlarından birinə çevrilib. Pekin Kəmər və Yol Təşəbbüsü (BRI) çərçivəsində Eritreyada mədənçıxarma və infrastruktur layihələrinə böyük sərmayə qoyur.
İkitərəfli ticarət rekord səviyyəyə çatdı, Eritreya idxalının üçdə birini və Çin ilə ixracının üçdə ikisini təşkil edir.
Rusiya ilə də münasibətlər, xüsusən də hərbi sahədə yaxşılaşır. Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrovun 2023-cü ildə Əsmərə səfəri və 2024-cü ildə Rusiya donanmasının Massava limanında lövbər salması bu yaxınlaşmanın konkret göstəriciləri kimi önə çıxır.
İki ölkə arasında ticarətin həcmi hələ də cüzi olsa da, sürətlə artır.
İranla strateji əlaqələrin canlanması
Eritreanın xarici siyasətində ən diqqət çəkən dəyişiklik İranla münasibətlərin canlanması olub. Keçmişdə Yəməndəki Ənsarullah hərəkatına qarşı Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin (BƏƏ) yanında olan Eritreya indi Ənsarullahın Qırmızı dənizdəki hərəkətlərini pisləməkdən çəkinir.
Eritreya xarici işlər naziri Osman Salehin İran prezidenti Məsud Pezeşkianın andiçmə mərasimində iştirakı və Təl-Əvivdə HƏMAS lideri İsmayıl Haniyənin öldürülməsini pisləməsi bu yeni dövrün əlamətləri hesab olunur.
“The Cradle” nəşrinin yazdığına görə, Tehran Eritreyaya pilotsuz təyyarələr və digər hərbi texnologiyalar tədarük etməyə razılaşıb.
Bildirilir ki, İran İnqilab Keşikçiləri Korpusu (SEPAH) strateji əhəmiyyətli Assab limanına çıxışı bərpa edərsə, İran həm Qırmızı dənizin hər iki tərəfindən Ənsarullaha dəstək verə, həm də Fələstin müqavimət qruplarına silah təhvilini sürətləndirə biləcək.
Bu, bir daha Eritreyanı regional hərbi mərkəzə çevirə bilər; lakin bu dəfə Əbu-Dabi üçün deyil, Tehranın strateji hədəfləri üçün.
Afrika Buynuzunda tarazlığın dəyişməsi
Eritreanın bu addımı Afrika Buynuzundakı ümumi tendensiyanın bir hissəsidir. Məlumdur ki, Sudan Port Sudanda Rusiya və İrana hərbi çıxış imkanı verib, Cibuti isə Çinlə əməkdaşlığı artırıb.
Efiopiyanın Çin, Rusiya və İranla əlaqələrini gücləndirməsi və BRİCS-ə üzv olması regionda tənliyi daha da çətinləşdirir.
Cradle təhlili qeyd edir ki, Vaşinqtonun regionda təsiri getdikcə azalır. Cibutinin ABŞ-ın Ənsarullaha hava hücumlarına icazə verməməsi və Sudanın İran-Rusiya oxuna doğru hərəkət etməsi ABŞ-ın Qırmızı dənizdəki seçimlərini daraldır.
Qərbin Eritreya üzərində artan təzyiqi və onun rejim dəyişikliyi ritorikası bu zəifləyən təsirin əksi kimi qiymətləndirilir.
Lakin təhlillərə görə, Eritreyaya mümkün müdaxilə regionda daha böyük qeyri-sabitliyə gətirib çıxara və ABŞ üçün xoşagəlməz nəticələrə səbəb ola bilər. Eritreanın Çin, Rusiya və İranla müttəfiqliyinin Qırmızı dənizdəki qüvvələr balansını daimi olaraq dəyişmək potensialına malik olduğu vurğulanır.