Ermənistan faktiki olaraq Zəngəzur dəhlizini ABŞ-a verir. Regionda geostrateji tarazlığı sarsıdacaq bu addım ABŞ və İsrail üçün Qafqazda yeni təsir dairəsi açır. Türkiyə nəinki Rusiya və İranla münasibətlərini kökündən destabilləşdirəcək, həm də öz təhlükəsizliyini təhlükə altına salacaq yola sürüklənir.
Ermənistan hökuməti Vaşinqtonla Zəngəzur dəhlizinin 42 kilometrlik hissəsinin 99 il müddətinə ABŞ-a verilməsi barədə razılığa gəlib.
İspaniyanın Periodista xəbər saytının Fransadakı erməni diasporundan əldə etdiyi məlumata görə məxfi memorandum, İran sərhədində yerləşən Sünik bölgəsində iqtisadi və hərbi dəhliz yaradılması planlaşdırılır. Sünik Asiyadan başlayan və Azərbaycanı Naxçıvana, oradan da Türkiyəyə birləşdirən Zəngəzur dəhlizinin əsas halqasını təşkil edir. Naxçıvan marşrutunun açılması 2020-ci il Qarabağ müharibəsindən sonra Azərbaycanın əsas tələblərindən biri idi.
ŞİMAL-ŞƏRQ BÖLÜMÜ
Amerika layihəsi müttəfiqlərinə fasiləsiz ticarət axını vəd edir, lakin bu, Qafqazda yeni Soyuq Müharibə və ya daha da pisi, qaynar münaqişəyə səbəb ola bilər. Layihə təkcə Rusiya və İranı deyil, həm də Türkiyəni mühasirəyə almağa yönəlmiş strateji mühasirə manevrinə çevrilmək potensialına malikdir.
Plana görə, dəhliz Amerika şirkəti tərəfindən idarə olunacaq və təhlükəsizlik özəl hərbi şirkətlərin (PMO) 1000 silahlı personalına həvalə olunacaq. Razılaşmada dəhlizin Ermənistanın suverenliyi altında qalması nəzərdə tutulsa da, PMO qüvvələrinin yerləşdirilməsi faktiki olaraq bölgəni İrəvanın nəzarətindən çıxarır. Bu şirkətlər əsasən ABŞ və Qərb ordularından təqaüdə çıxmış muzdlulardan ibarətdir.
İQTİSADİ NƏZARƏT DƏ ABŞ-A AİDDİR
Maliyyə strukturu da Vaşinqtonun xeyrinə formalaşıb. Dəhlizdən əldə edilən gəlirin 40 faizi Amerika əməliyyat şirkətinə ötürüldüyü halda, Ermənistan cəmi 30 faizlə kifayətlənmək məcburiyyətindədir. Bu, iqtisadi suverenliyin məhdudlaşdırılmasına işarə edir. Periodista xəbər verir ki, “Tramp körpüsü nəqliyyat dəhlizinin yaradılmasına dair Anlaşma Memorandumu” adlı sənəd Ermənistan, Azərbaycan və ABŞ arasında imzalanıb.
BARAK: BİZ MÜDAXILƏ İLƏ PROBLEMİ HƏLL ETDİK
ABŞ-ın Türkiyədəki səfiri Tomas Barak da iyulun 17-də Vaşinqtonun bölgəni “icarəyə götürmək” istədiyini açıqlayıb. Jurnalistlərə açıqlama verən Barak Azərbaycan və Ermənistan arasında dəhliz məsələlərinin “ABŞ sayəsində” həll olunacağını bildirib.
"Tərəflər yalnız 32 kilometrlik bir yol üzərində qarşı-qarşıyadırlar, lakin məsələ sadə deyil; bu, onilliklər boyu davam edən məsələdir. Nəhayət, ABŞ müdaxilə və təklif etdi: "Yaxşı, biz bunu öz üzərimizə götürürük. Bizə 32 kilometrlik yolu 100 il müddətinə verin, siz də ondan birgə istifadə edə bilərsiniz."
Bütün proses boyu Azərbaycan Ermənistandan Naxçıvana nəqliyyat dəhlizinin açılmasını tələb edib. Lakin Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan bu ayın əvvəlində təklifi rədd edib. Paşinyan dəhlizin Azərbaycanın nəzarətinə keçməsinin qeyri-mümkün olduğunu bəyan edib və məsələnin qarşılıqlı ərazi bütövlüyü və bərabərlik əsasında həll edilməli olduğunu müdafiə edib. ABŞ-ın “bitərəflik” pərdəsi altında layihəyə qoşulması Paşinyanın etirazlarını neytrallaşdırıb.
DƏHLİZİN POTANSİYALI
Forbes jurnalı Barakın bəyanatından dərhal sonra ABŞ-ın dəhlizdə dominantlıq etmək niyyəti barədə məlumat verib və layihəni ABŞ-ın regionda təsirini artırmaq üçün “yaradıcı” təşəbbüsü kimi qiymətləndirib. Jurnalın məlumatına görə, dəhlizin potensial illik gəliri 50-100 milyard dollar arasındadır. Bundan əlavə, edəcəyi logistika sərmayələri ilə ticarət həcminin sürətlə artacağı gözlənilir.
Forbes bildirir ki, dəhliz Azərbaycana Türkiyə üzərindən Avropaya neft ixracını genişləndirməyə imkan verəcək. Avropa İttifaqı Ukrayna müharibəsi səbəbindən Rusiyadan enerji idxalını azaltmağa çalışır və bu cür alternativ yollara açıqdır. Ona görə də layihənin indiki formada həyata keçirilməsi Avropanın enerji təhlükəsizliyi baxımından da cəlbedicidir.
Jurnal aşağıdakı təhlili əlavə edib:
"2030-cu ilə qədər Avropanın qeyri-rus mənbələrindən əlavə 20 milyard kubmetr təbii qaza ehtiyacı olacaq. Ermənistan və Türkiyə arasında sərhədlərin normallaşdırılması Xəzər ehtiyatlarına çıxışı artıra və BP kimi şirkətlər üçün idxal xərclərini 10-15 faiz azalda bilər".
“Milli Xəyanət”
Bununla belə, Periodista vurğulayır ki, saziş Ermənistan və diaspor daxilində ciddi əks-reaksiyaya səbəb olub. Paşinyanın bu şərtləri qəbul etməsi çoxları tərəfindən “milli xəyanət” kimi qiymətləndirilir. Suveren hüquqların mərhələ-mərhələ ötürüldüyü iddia edilir.
Bu inkişaf onu göstərir ki, Tramp dövründə ABŞ-ın bölgədən çıxacağına dair iddialar faktiki olaraq əsassızdır. Dəhlizdə Vaşinqtona bağlı hərbi elementlərin daimi mövcudluğu Amerikanın İran sərhədində və Rusiyaya bitişik ərazilərdə mövcudluğunu gücləndirməyə yönəlmiş daha geniş strategiyanın bir hissəsidir. Bölgədə ABŞ-yönlü elementlərin olması mövcud geosiyasi tarazlığı ciddi şəkildə pozmaq potensialı daşıyır. Bundan başqa, Azərbaycan üzərindən inkişaf edən münasibətləri ilə İsrailin ABŞ vasitəsilə İran sərhədində daha effektiv təsir imkanları əldə edəcəyi gözlənilir.
BİR DAŞLA DÖRD QUS
Zəngəzur dəhlizinin açılması özlüyündə mənfi hal kimi qiymətləndirilə bilməz. Əsl məsələ ipi kimin çəkəcəyidir. Türkiyəyə əhəmiyyətli fayda gətirəcəyi iddia edilən hazırkı layihə Ankaranın Moskva və Tehranla münasibətlərini gərginləşdirməklə yanaşı, Türkiyənin şimal-şərqinin ABŞ tərəfindən mühasirəyə alınmasına gətirib çıxaracaq. Halbuki Türkiyə, Rusiya və Azərbaycan əvvəllər dəhlizin açılması ilə bağlı razılığa gəlmişdilər və sonradan nəzarət sakitcə ABŞ-ın təşəbbüsünə keçdi.
Zəngəzur: Dəhliz yoxsa tələ?
Ermənistan faktiki olaraq Zəngəzur dəhlizini ABŞ-a verir. Regionda geostrateji tarazlığı sarsıdacaq bu addım ABŞ və İsrail üçün Qafqazda yeni təsir dairəsi açır. Türkiyə nəinki Rusiya və İranla münasibətlərini kökündən destabilləşdirəcək, həm də öz təhlükəsizliyini təhlükə altına salacaq yola sürüklənir.
Ermənistan hökuməti Vaşinqtonla Zəngəzur dəhlizinin 42 kilometrlik hissəsinin 99 il müddətinə ABŞ-a verilməsi barədə razılığa gəlib.
İspaniyanın Periodista xəbər saytının Fransadakı erməni diasporundan əldə etdiyi məlumata görə məxfi memorandum, İran sərhədində yerləşən Sünik bölgəsində iqtisadi və hərbi dəhliz yaradılması planlaşdırılır. Sünik Asiyadan başlayan və Azərbaycanı Naxçıvana, oradan da Türkiyəyə birləşdirən Zəngəzur dəhlizinin əsas halqasını təşkil edir. Naxçıvan marşrutunun açılması 2020-ci il Qarabağ müharibəsindən sonra Azərbaycanın əsas tələblərindən biri idi.
ŞİMAL-ŞƏRQ BÖLÜMÜ
Amerika layihəsi müttəfiqlərinə fasiləsiz ticarət axını vəd edir, lakin bu, Qafqazda yeni Soyuq Müharibə və ya daha da pisi, qaynar münaqişəyə səbəb ola bilər. Layihə təkcə Rusiya və İranı deyil, həm də Türkiyəni mühasirəyə almağa yönəlmiş strateji mühasirə manevrinə çevrilmək potensialına malikdir.
Plana görə, dəhliz Amerika şirkəti tərəfindən idarə olunacaq və təhlükəsizlik özəl hərbi şirkətlərin (PMO) 1000 silahlı personalına həvalə olunacaq. Razılaşmada dəhlizin Ermənistanın suverenliyi altında qalması nəzərdə tutulsa da, PMO qüvvələrinin yerləşdirilməsi faktiki olaraq bölgəni İrəvanın nəzarətindən çıxarır. Bu şirkətlər əsasən ABŞ və Qərb ordularından təqaüdə çıxmış muzdlulardan ibarətdir.
İQTİSADİ NƏZARƏT DƏ ABŞ-A AİDDİR
Maliyyə strukturu da Vaşinqtonun xeyrinə formalaşıb. Dəhlizdən əldə edilən gəlirin 40 faizi Amerika əməliyyat şirkətinə ötürüldüyü halda, Ermənistan cəmi 30 faizlə kifayətlənmək məcburiyyətindədir. Bu, iqtisadi suverenliyin məhdudlaşdırılmasına işarə edir. Periodista xəbər verir ki, “Tramp körpüsü nəqliyyat dəhlizinin yaradılmasına dair Anlaşma Memorandumu” adlı sənəd Ermənistan, Azərbaycan və ABŞ arasında imzalanıb.
BARAK: BİZ MÜDAXILƏ İLƏ PROBLEMİ HƏLL ETDİK
ABŞ-ın Türkiyədəki səfiri Tomas Barak da iyulun 17-də Vaşinqtonun bölgəni “icarəyə götürmək” istədiyini açıqlayıb. Jurnalistlərə açıqlama verən Barak Azərbaycan və Ermənistan arasında dəhliz məsələlərinin “ABŞ sayəsində” həll olunacağını bildirib.
"Tərəflər yalnız 32 kilometrlik bir yol üzərində qarşı-qarşıyadırlar, lakin məsələ sadə deyil; bu, onilliklər boyu davam edən məsələdir. Nəhayət, ABŞ müdaxilə və təklif etdi: "Yaxşı, biz bunu öz üzərimizə götürürük. Bizə 32 kilometrlik yolu 100 il müddətinə verin, siz də ondan birgə istifadə edə bilərsiniz."
Bütün proses boyu Azərbaycan Ermənistandan Naxçıvana nəqliyyat dəhlizinin açılmasını tələb edib. Lakin Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan bu ayın əvvəlində təklifi rədd edib. Paşinyan dəhlizin Azərbaycanın nəzarətinə keçməsinin qeyri-mümkün olduğunu bəyan edib və məsələnin qarşılıqlı ərazi bütövlüyü və bərabərlik əsasında həll edilməli olduğunu müdafiə edib. ABŞ-ın “bitərəflik” pərdəsi altında layihəyə qoşulması Paşinyanın etirazlarını neytrallaşdırıb.
DƏHLİZİN POTANSİYALI
Forbes jurnalı Barakın bəyanatından dərhal sonra ABŞ-ın dəhlizdə dominantlıq etmək niyyəti barədə məlumat verib və layihəni ABŞ-ın regionda təsirini artırmaq üçün “yaradıcı” təşəbbüsü kimi qiymətləndirib. Jurnalın məlumatına görə, dəhlizin potensial illik gəliri 50-100 milyard dollar arasındadır. Bundan əlavə, edəcəyi logistika sərmayələri ilə ticarət həcminin sürətlə artacağı gözlənilir.
Forbes bildirir ki, dəhliz Azərbaycana Türkiyə üzərindən Avropaya neft ixracını genişləndirməyə imkan verəcək. Avropa İttifaqı Ukrayna müharibəsi səbəbindən Rusiyadan enerji idxalını azaltmağa çalışır və bu cür alternativ yollara açıqdır. Ona görə də layihənin indiki formada həyata keçirilməsi Avropanın enerji təhlükəsizliyi baxımından da cəlbedicidir.
Jurnal aşağıdakı təhlili əlavə edib:
"2030-cu ilə qədər Avropanın qeyri-rus mənbələrindən əlavə 20 milyard kubmetr təbii qaza ehtiyacı olacaq. Ermənistan və Türkiyə arasında sərhədlərin normallaşdırılması Xəzər ehtiyatlarına çıxışı artıra və BP kimi şirkətlər üçün idxal xərclərini 10-15 faiz azalda bilər".
“Milli Xəyanət”
Bununla belə, Periodista vurğulayır ki, saziş Ermənistan və diaspor daxilində ciddi əks-reaksiyaya səbəb olub. Paşinyanın bu şərtləri qəbul etməsi çoxları tərəfindən “milli xəyanət” kimi qiymətləndirilir. Suveren hüquqların mərhələ-mərhələ ötürüldüyü iddia edilir.
Bu inkişaf onu göstərir ki, Tramp dövründə ABŞ-ın bölgədən çıxacağına dair iddialar faktiki olaraq əsassızdır. Dəhlizdə Vaşinqtona bağlı hərbi elementlərin daimi mövcudluğu Amerikanın İran sərhədində və Rusiyaya bitişik ərazilərdə mövcudluğunu gücləndirməyə yönəlmiş daha geniş strategiyanın bir hissəsidir. Bölgədə ABŞ-yönlü elementlərin olması mövcud geosiyasi tarazlığı ciddi şəkildə pozmaq potensialı daşıyır. Bundan başqa, Azərbaycan üzərindən inkişaf edən münasibətləri ilə İsrailin ABŞ vasitəsilə İran sərhədində daha effektiv təsir imkanları əldə edəcəyi gözlənilir.
BİR DAŞLA DÖRD QUS
Zəngəzur dəhlizinin açılması özlüyündə mənfi hal kimi qiymətləndirilə bilməz. Əsl məsələ ipi kimin çəkəcəyidir. Türkiyəyə əhəmiyyətli fayda gətirəcəyi iddia edilən hazırkı layihə Ankaranın Moskva və Tehranla münasibətlərini gərginləşdirməklə yanaşı, Türkiyənin şimal-şərqinin ABŞ tərəfindən mühasirəyə alınmasına gətirib çıxaracaq. Halbuki Türkiyə, Rusiya və Azərbaycan əvvəllər dəhlizin açılması ilə bağlı razılığa gəlmişdilər və sonradan nəzarət sakitcə ABŞ-ın təşəbbüsünə keçdi.