Bu il yayın əvvəlində İsrail Qəzzada soyqırım həyata keçirərkən Türkiyədə nümayişçilər SOCAR-ın binalarının qapısına etiraz aksiyası keçirdilər. Polis nümayişçilərə qarşı çox sərt müdaxilə etdi, onların evlərinə basqın edib həbslər apardı. Azərbaycanın neft şirkəti SOCAR İsrailə neft satır və İsrailin hərbi aparatı həmin neftin köməyi ilə qəzzalıları öldürür. Türkiyənin BOTAŞ şirkəti SOCAR-ın neftini daşıyaraq İsrail limanlarına çatdırır. Etiraz edənlərin iddialı çıxışları bu dəlil üzərində qurulur və müharibədə İsrailin ən böyük dəstəkçisi Azərbaycan və Türkiyə olaraq ittiham edilir.
Bu hadisələrdən sonra SOCAR açıqlama verərək, İsrailə neft satdığı ilə bağlı iddiaları qətiyyətlə rədd edir. “Dünya neft satış bazarının özünəməxsus xüsusiyyətləri var idi. Hasil edilən xam neft ticarət şirkətləri vasitəsilə satılır. Təchizat şirkətlərinin xam nefti hansı ölkələrə daşıdıqlarına və ya hansı məqsədlər üçün istifadə etdiklərinə nəzarət etmək və ya müdaxilə etmək imkanımız yoxdur. ARDNŞ nefti bazara çıxarır və onun hansı limana getməsinə qarışmaq səlahiyyətinə malik deyil” SOCAR vəziyyəti belə əsaslandırır.
Təbii ki, belə qəddar dünyada bilməmək də siyasi seçimdir. Halbuki bu ticarəti SOCAR-dan başqa hamı bilir. Məsələn, Amerikanın Səsinin məlumatına görə, etirazçılar Azərbaycanın Ceyhan limanı vasitəsilə İsrailə neft daşınmasını hədəfə alırlar. İsrailin yaxın müttəfiqi olan Azərbaycan İsrailin neft ehtiyacının təxminən 40 faizini təmin edir və bu ticarətə İsrailin HƏMAS-a qarşı müharibəsi təsirə malikdir. Amerikanın Səsi Təl-Əvivdəki Milli Təhlükəsizlik Araşdırmaları İnstitutunun eksperti Qallia Lindenstraussa istinadən İsrailin hücumundan sonra Azərbaycan-İsrail ticarət əlaqələrinin artdığına diqqət çəkir. Lindenştrausun sözlərinə görə, bu ticarətin böyük hissəsi Azərbaycandan Türkiyə vasitəsilə İsrailə daşınan neft və Azərbaycanın ehtiyac duyduğu silahların alınmasından ibarətdir.
SOCAR-ın açıqlamasından bir ay sonra Ərdoğan partiyasının Rizə Əyalət Təşkilatının toplantısında İsrailin xarici işlər naziri İsrael Katzın ona qarşı səsləndirdiyi ittihamlara cavab olaraq, “Biz Qarabağa və Liviyaya girdiyimiz kimi onlara da eynisini edəcəyik” söyləyir. O, İsrailə qarşı hərbi əməliyyat keçirməkdən danışarkən “Etməyəcək bir şey yoxdur” deyir. Bu sözlərə ilk reaksiya Azərbaycan Milli Məclisinin nəşr etdiyi “Azərbaycan” qəzetində avqustun 1-də dərc olunan redaksiya məqaləsi ilə gəlir. Məqalədə vurğulanır ki, Qarabağda qələbə yalnız “şanlı Azərbaycan ordusuna, igid əsgərlərinə və qəhrəman xalqına” məxsusdur. Yazıda o da iddia edilir ki, Qarabağ müharibəsi zamanı Türkiyədən göndərilən hərbi yardım yox, “hər qəpiyi ödənilən” sursat olub. Türkiyənin istehsal etdiyi “Bayraktar” pilotsuz uçuş aparatlarının (PUA) müharibə dövründə “Azərbaycanın güclü aviasiya və hücum sistemi”nə daxil edildiyi, lakin bu sistemin “yalnız Bayraktarlarla bağlı olmadığı” vurğulanır. Məlumdur ki, Azərbaycan da İsrail istehsalı olan PUA-lardan istifadə edib.
Yağı götür, silahı ver
Azərbaycan və İsrail enerji sahəsində sıx əməkdaşlıq edir. İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu 2016-cı ildə Azərbaycana səfəri zamanı deyir ki, “Bu gün biz təkcə Azərbaycan neftinin tədarükü üçün deyil, həm də Azərbaycan qazının İsrailə idxalı üçün danışıqlar aparırıq”. Həmin səfər zamanı Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev ölkəsinin İsraildən 5 milyard dollar dəyərində silah aldığını bəyan edib. Azərbaycan İranla sərhəddə yerləşdiyi üçün İsrail üçün son dərəcə əhəmiyyətli ölkədir. İsrail də Azərbaycana yüksək texnologiyalı silah sistemləri və hərbi texnika verir və Ankaraya bu tamamlayıcı dəstək qələbədə, xüsusilə 2020-ci ildə Qarabağ müharibəsi zamanı mühüm rol oynayıb. İran, təbii ki, Azərbaycanın hərbi potensialının artması və İsrailin bu prosesdə güclü təsirindən ciddi narahatdır.
İsrail-Azərbaycan ittifaqı təkcə hərbi sahədə deyil, həm də kəşfiyyat məlumatlarının mübadiləsində dərinləşir və MOSSAD həm Azərbaycan daxilində, həm də İranla sərhəd bölgələrdə güc qazanır.
Təbii ki, bu ittifaq İranın təhlükəsizlik narahatlıqlarını artırdı. Bakının İsraillə xüsusilə müdafiə və kəşfiyyat sahəsində əlaqələri İran tərəfindən təhlükə kimi qəbul edilir. Bunun müqabilində Ermənistanla münasibətlərini gücləndirmək, Azərbaycana təzyiqlərini artırmaq üçün müxtəlif iqtisadi və diplomatik gedişlər etmək şəklini alır.
SOCAR İsrailə yer açır
Bu diplomatik müharibədə ən böyük rol Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti SOCAR-a məxsusdur. “Türkiyənin ən böyük sənaye holdinqi olaraq biz neft-kimya, emal, təbii qaz ticarəti, nəqli və paylanması sektorlarında fəaliyyət göstəririk. Klaster modeli çərçivəsində mənbədən son istifadəçiyə qədər uzanan dəyər zəncirimizlə istehsal gücümüzü davamlı gələcəyə köçürürük.” Azərbaycanın neft şirkəti SOCAR-ın Türkiyə bölməsi özünü belə təqdim edir.
Şirkət Türkiyəyə 2008-ci ildə Petkim-i alması ilə daxil olub. “Petkim”in 51 faizi SOCAR-a məxsusdur. Azərbaycandan Türkiyə və Avropaya təbii qaz axınını təmin edən TANAP-ın mühüm tərəfdaşlarından biri olan şirkət, Bursa və Kayseridəki qazpaylayıcı şirkətlərin də böyük səhmlərinə sahibdir. Bu əyalətlərdəki şirkətlər vasitəsilə 1,5 milyondan çox abunəçisi var. Bundan əlavə, hər biri öz sahəsində lider olan STAR Neft Emalı Zavodu, SOCAR Terminal, Petkim RES, Enervis, SOCAR Enerji Ticaret, Millenicom, SOCAR Ticaret və SOCAR Storage kimi şirkətlərə nəzarət edirlər. SOCAR ölkədə 20 milyard dollarlıq kapitala nəzarət edir.
Şirkət Azərbaycanın iki neft emalı zavodunu və bütün neft və qaz kəmərlərini idarə edir, həmçinin beynəlxalq konsorsiumlar tərəfindən ölkədə həyata keçirilən neft və təbii qaz layihələrinə nəzarət edir. Bir sözlə, burada 100 mindən çox işçi çalışır və 14 milyon tondan çox neft hasil edilir. O, böyük maliyyə gücünə sahibdir.
Şirkətin bir əli Türkiyədə, digər əli isə İsraildədir.
Bu qəribə SOCAR şəbəkəsi İsrailin Azərbaycana təsirinin əksidir. İsrail həm Türkiyədə, həm də Azərbaycanda çox təsirlidir. İsrail Azərbaycanın ən mühüm silah tədarükçüsüdür. Azərbaycanlı zabitlər İsraildə təhsil alırlar. Azərbaycan ordusu PUA-lar və effektiv uzaqmənzilli raketlərlə təchiz olunub. İsrailin mobil telefon operatorları ölkədə fəaldır. Onun kimya, əczaçılıq, kənd təsərrüfatı və media sektorlarında böyük investisiyaları var. Digər tərəfdən, SOCAR İsrailin istehlak etdiyi neftin 40 faizini təmin edir. Azərbaycan nefti Bakı-Ceyhan kəməri ilə Ceyhana, oradan isə tankerlərlə İsrailə nəql olunur. Bu yolla iki ölkəyə nəzarət edən İsrail İranı da əhatə edir. İş o yerə çatıb ki, İsrail Azərbaycanın İranla sərhədinə yaxın bir bölgədə hava bazası yaradıb. Bu səbəbdən Bakıya iki dəfə nota göndərən İranın reaksiyası belə nəzərə alınmayıb. Onların İranla münasibətləri müharibə riski üçün kifayət qədər yaxındır.
SOCAR həm də siyasət dizayn edir
SOCAR-ın əməliyyat mərkəzi Azərbaycan olsa da, şirkət Türkiyə, Ukrayna, Rumıniya, Gürcüstan, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, ABŞ, İngiltərə, Sinqapur, Rusiya və İsveçrədə də fəaliyyət göstərir. Bu əməliyyatların əsasını neft və təbii qazın kəşfiyyatı, neft və təbii qazın çıxarılması, xam neftin emalı, neft-kimya və enerji nəqli kimi ümumiləşdirmək olar.
Azərbaycan öz sərhədləri daxilində neft və təbii qaz ehtiyatları vasitəsilə Total, BP, Chevron və Lukoil kimi beynəlxalq neft inhisarçıları ilə tərəfdaşlıq edir.
Bu qədər pulun varsa, hakimiyyətlə sıx münasibətlər qaçılmazdır. SOCAR-ın AKP ilə əlaqələri iki ölkənin hakim gücləri arasında mübadilə kimi ortaya çıxır. Ona doğru irəlilədikcə hər şey bulanıq və görünməz olur. O qədər ki, SOCAR-AKP münasibətlərinin mərkəzində Ərdoğanın idarə etdiyi pullu münasibətlərin təsirinə diqqət çəkən çoxlu xəbərlər dərc olun. Ərdoğanın qaynı Ziya İlgen 2013-cü ilə qədər müxtəlif şirkətlər vasitəsilə SOCAR Gaz Ticaretdə pay sahibi olub. İddialara görə, İlgen Ərdoğanın müavini kimi bu işləri həyata keçirirmiş. MAN ada sənədlərinə görə, Ziya Ülgen və Ərdoğanın qardaşı Mustafa Ərdoğan MAN adasında qurduqları gəmiçilik şirkəti BMZ Group-a məxsus tankerləri SOCAR-a satıblar. Niyə və necə başa düşülə bilmir. Digər paralel əlaqələr də var. General-leytenant Bəxtiyar Ersay 2022-ci ildə Azərbaycanın müdafiə naziri Zakir Həsənovun müşaviri olub. General-leytenant Ersay bu yeni vəzifəni icra edəndə Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin generalı olub. O, TSK formasını çıxarıb, azəri formasını geyinib və işinə davam edib. General-leytenant Bəxtiyar Ersay Azərbaycan-Ermənistan müharibəsi zamanı Azərbaycan qüvvələrinə şəxsən rəhbərlik edib və koordinasiya edib. Müəyyən mənada məsləhətçi rolu bu mövqeyi qanuniləşdirmək üçün nəzərdə tutulmuşdu.
SOCAR vasitəsilə həyata keçirilən açıq siyasi müdaxilələrdən biri də Sinan Oğanın Xalq Alyansına dəstək verməsi olub. Guya Azərbaycanda pıçıldayıblar ki, Oğan kimə dəstək versin. İBB Məclisi İYİP Qrup sədr müavini İbrahim Özkan vəziyyəti belə ifadə etdi; “Sinan Oğandan çox şey gözləməyin. Əliyev nə deyirsə, onu da edir”. Bu, sadəcə eyham deyil, o, Oğan Əliyevin Türkiyə təmsilçisi rolunda olub.
Bu əlaqələr şəbəkəsi hətta məhkəmə sisteminə müdaxiləyə səbəb oldu. Yalıkavak Marina və “mülkünün çökməsi” ilə gündəmə gələn Mübariz Mənsimov Azərbaycan dövlət neft şirkəti SOCAR-ı məhkəməyə verib və Albayrakın bu işi SOCAR-ın xeyrinə yekunlaşdırmaq üçün hakimlərə təzyiq göstərdiyi iddia edilib.
Təbii ki, belə hadisələrlə imic korlananda bir az pul xərcləyib onu düzəltmək lazım gəldi. Qalatasaray İdman Klubu ilə SOCAR arasında 2023-2024-cü il mövsümündən başlayaraq bütün filialları əhatə edən üç illik Sponsorluq, Reklam və Tanıtım Hüquqları müqaviləsi imzalanıb. Müqaviləyə əsasən, SOCAR “Qalatasaray” İdman Klubuna 15 milyon avro ödəyəcəkdi.
İsrail-SOCAR Aralıq dənizində tərəfdaşlıq
Bu yaxınlarda Böyük Britaniyanın neft nəhəngi BP və SOCAR Şərqi Aralıq dənizində təbii qaz kəşfiyyatı lisenziyası almaq üçün İsrailə birgə təkliflə çıxış ediblər. SOCAR artıq İsrailin Aralıq dənizindəki YAM-3 yataqlarında neft və qaz kəşfiyyatı fəaliyyətini davam etdirir.
Kapitalın təbiəti belədir, axıcıdır, daxil olduğu qabın şəklini alır və görünməz olur. SOCAR Türkiyənin məzlumlarının yeni problemi olmağa namizəddir. Onun neft-kimya, neft emalı, qaz və xam neft nəqli və limanların idarə edilməsi sahələrində tutduğu mövqe SOCAR-ı Türkiyədə strateji fəaliyyət göstərən şirkətlərdən birinə çevirir. Şirkət bu sahədəki sərmayələri ilə kifayətlənməkdənsə, əlini daha da gücləndirəcək bir sıra enerji investisiyalarına hazırlaşır. Yəni şirkət Türkiyədə enerji sahəsində inhisarçı mövqe tutmağı hədəfləyən bir yanaşma ilə yoluna davam edir. SOCAR bir tərəfdən Azərbaycanda sosializmin dağılması ilə ortaya çıxan yeni monarxiyanın məhsulu olsa da, digər tərəfdən Türkiyədə yeni monarxiyanın ən böyük dəstəkçisidir.
O ki qaldı məşhur Qarabağ müharibəsinə; Müharibə başlamazdan əvvəl Azərbaycan hökuməti Qarabağ, ətrafındakı qızıl mədənlərini və digər təbii sərvət ərazilərini bölüşmək üçün dağ-mədən şirkətləri və Böyük Britaniya kimi ölkələrin səfirlikləri ilə gizli görüşlər keçirdi. Müharibədən əvvəl bu yataqları Ermənistan hökuməti ilə müqaviləsi olan İsveçrə və Fransa şirkətləri idarə edirdi. Müharibə başa çatdıqdan sonra bu yataqları İ.Əliyevin ailə üzvlərinin səhmdarları arasında olduğu Britaniya, Amerika və Türkiyə şirkətləri işlətməyə başladı.
Neft şirkətinin telekanalı var
Yayın əvvəlində SOCAR-ın qapısına gələn fəalları ən sərt şəkildə tənqid edən kanal “Haber Global” olub. “Haber Qlobal” verilişlərində SOCAR-ın etirazı ilə bağlı “Terrorçuluqla əlaqəli, İrana bağlı, erməni quldur dəstələrini necə məğlub etmişiksə, onları da məğlub edəcəyik” deyib SOCAR-ın keçmiş prezidenti Rövnəq Abdullayevin qohumu dövlət başçısı olmamışdan əvvəl onun qəfil müəmmalı sərvətinin əslində SOCAR-ın agenti olması ilə bağlı olduğu iddia edilir.
Haber Global Qəzza soyqırımından sonra ortaya çıxan böhranda İsrailə qarşı anlayışlı yayım xəttini qoruyur. Çünki neftin və pulun həssaslığı bütün həssaslıqlardan üstündür.
İsrail təcavüzünün arxasındakı gizli güc: SOCAR (Rasthaber-in təhlili)
Bu il yayın əvvəlində İsrail Qəzzada soyqırım həyata keçirərkən Türkiyədə nümayişçilər SOCAR-ın binalarının qapısına etiraz aksiyası keçirdilər. Polis nümayişçilərə qarşı çox sərt müdaxilə etdi, onların evlərinə basqın edib həbslər apardı. Azərbaycanın neft şirkəti SOCAR İsrailə neft satır və İsrailin hərbi aparatı həmin neftin köməyi ilə qəzzalıları öldürür. Türkiyənin BOTAŞ şirkəti SOCAR-ın neftini daşıyaraq İsrail limanlarına çatdırır. Etiraz edənlərin iddialı çıxışları bu dəlil üzərində qurulur və müharibədə İsrailin ən böyük dəstəkçisi Azərbaycan və Türkiyə olaraq ittiham edilir.
Bu hadisələrdən sonra SOCAR açıqlama verərək, İsrailə neft satdığı ilə bağlı iddiaları qətiyyətlə rədd edir. “Dünya neft satış bazarının özünəməxsus xüsusiyyətləri var idi. Hasil edilən xam neft ticarət şirkətləri vasitəsilə satılır. Təchizat şirkətlərinin xam nefti hansı ölkələrə daşıdıqlarına və ya hansı məqsədlər üçün istifadə etdiklərinə nəzarət etmək və ya müdaxilə etmək imkanımız yoxdur. ARDNŞ nefti bazara çıxarır və onun hansı limana getməsinə qarışmaq səlahiyyətinə malik deyil” SOCAR vəziyyəti belə əsaslandırır.
Təbii ki, belə qəddar dünyada bilməmək də siyasi seçimdir. Halbuki bu ticarəti SOCAR-dan başqa hamı bilir. Məsələn, Amerikanın Səsinin məlumatına görə, etirazçılar Azərbaycanın Ceyhan limanı vasitəsilə İsrailə neft daşınmasını hədəfə alırlar. İsrailin yaxın müttəfiqi olan Azərbaycan İsrailin neft ehtiyacının təxminən 40 faizini təmin edir və bu ticarətə İsrailin HƏMAS-a qarşı müharibəsi təsirə malikdir. Amerikanın Səsi Təl-Əvivdəki Milli Təhlükəsizlik Araşdırmaları İnstitutunun eksperti Qallia Lindenstraussa istinadən İsrailin hücumundan sonra Azərbaycan-İsrail ticarət əlaqələrinin artdığına diqqət çəkir. Lindenştrausun sözlərinə görə, bu ticarətin böyük hissəsi Azərbaycandan Türkiyə vasitəsilə İsrailə daşınan neft və Azərbaycanın ehtiyac duyduğu silahların alınmasından ibarətdir.
SOCAR-ın açıqlamasından bir ay sonra Ərdoğan partiyasının Rizə Əyalət Təşkilatının toplantısında İsrailin xarici işlər naziri İsrael Katzın ona qarşı səsləndirdiyi ittihamlara cavab olaraq, “Biz Qarabağa və Liviyaya girdiyimiz kimi onlara da eynisini edəcəyik” söyləyir. O, İsrailə qarşı hərbi əməliyyat keçirməkdən danışarkən “Etməyəcək bir şey yoxdur” deyir. Bu sözlərə ilk reaksiya Azərbaycan Milli Məclisinin nəşr etdiyi “Azərbaycan” qəzetində avqustun 1-də dərc olunan redaksiya məqaləsi ilə gəlir. Məqalədə vurğulanır ki, Qarabağda qələbə yalnız “şanlı Azərbaycan ordusuna, igid əsgərlərinə və qəhrəman xalqına” məxsusdur. Yazıda o da iddia edilir ki, Qarabağ müharibəsi zamanı Türkiyədən göndərilən hərbi yardım yox, “hər qəpiyi ödənilən” sursat olub. Türkiyənin istehsal etdiyi “Bayraktar” pilotsuz uçuş aparatlarının (PUA) müharibə dövründə “Azərbaycanın güclü aviasiya və hücum sistemi”nə daxil edildiyi, lakin bu sistemin “yalnız Bayraktarlarla bağlı olmadığı” vurğulanır. Məlumdur ki, Azərbaycan da İsrail istehsalı olan PUA-lardan istifadə edib.
Yağı götür, silahı ver
Azərbaycan və İsrail enerji sahəsində sıx əməkdaşlıq edir. İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu 2016-cı ildə Azərbaycana səfəri zamanı deyir ki, “Bu gün biz təkcə Azərbaycan neftinin tədarükü üçün deyil, həm də Azərbaycan qazının İsrailə idxalı üçün danışıqlar aparırıq”. Həmin səfər zamanı Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev ölkəsinin İsraildən 5 milyard dollar dəyərində silah aldığını bəyan edib. Azərbaycan İranla sərhəddə yerləşdiyi üçün İsrail üçün son dərəcə əhəmiyyətli ölkədir. İsrail də Azərbaycana yüksək texnologiyalı silah sistemləri və hərbi texnika verir və Ankaraya bu tamamlayıcı dəstək qələbədə, xüsusilə 2020-ci ildə Qarabağ müharibəsi zamanı mühüm rol oynayıb. İran, təbii ki, Azərbaycanın hərbi potensialının artması və İsrailin bu prosesdə güclü təsirindən ciddi narahatdır.
İsrail-Azərbaycan ittifaqı təkcə hərbi sahədə deyil, həm də kəşfiyyat məlumatlarının mübadiləsində dərinləşir və MOSSAD həm Azərbaycan daxilində, həm də İranla sərhəd bölgələrdə güc qazanır.
Təbii ki, bu ittifaq İranın təhlükəsizlik narahatlıqlarını artırdı. Bakının İsraillə xüsusilə müdafiə və kəşfiyyat sahəsində əlaqələri İran tərəfindən təhlükə kimi qəbul edilir. Bunun müqabilində Ermənistanla münasibətlərini gücləndirmək, Azərbaycana təzyiqlərini artırmaq üçün müxtəlif iqtisadi və diplomatik gedişlər etmək şəklini alır.
SOCAR İsrailə yer açır
Bu diplomatik müharibədə ən böyük rol Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti SOCAR-a məxsusdur. “Türkiyənin ən böyük sənaye holdinqi olaraq biz neft-kimya, emal, təbii qaz ticarəti, nəqli və paylanması sektorlarında fəaliyyət göstəririk. Klaster modeli çərçivəsində mənbədən son istifadəçiyə qədər uzanan dəyər zəncirimizlə istehsal gücümüzü davamlı gələcəyə köçürürük.” Azərbaycanın neft şirkəti SOCAR-ın Türkiyə bölməsi özünü belə təqdim edir.
Şirkət Türkiyəyə 2008-ci ildə Petkim-i alması ilə daxil olub. “Petkim”in 51 faizi SOCAR-a məxsusdur. Azərbaycandan Türkiyə və Avropaya təbii qaz axınını təmin edən TANAP-ın mühüm tərəfdaşlarından biri olan şirkət, Bursa və Kayseridəki qazpaylayıcı şirkətlərin də böyük səhmlərinə sahibdir. Bu əyalətlərdəki şirkətlər vasitəsilə 1,5 milyondan çox abunəçisi var. Bundan əlavə, hər biri öz sahəsində lider olan STAR Neft Emalı Zavodu, SOCAR Terminal, Petkim RES, Enervis, SOCAR Enerji Ticaret, Millenicom, SOCAR Ticaret və SOCAR Storage kimi şirkətlərə nəzarət edirlər. SOCAR ölkədə 20 milyard dollarlıq kapitala nəzarət edir.
Şirkət Azərbaycanın iki neft emalı zavodunu və bütün neft və qaz kəmərlərini idarə edir, həmçinin beynəlxalq konsorsiumlar tərəfindən ölkədə həyata keçirilən neft və təbii qaz layihələrinə nəzarət edir. Bir sözlə, burada 100 mindən çox işçi çalışır və 14 milyon tondan çox neft hasil edilir. O, böyük maliyyə gücünə sahibdir.
Şirkətin bir əli Türkiyədə, digər əli isə İsraildədir.
Bu qəribə SOCAR şəbəkəsi İsrailin Azərbaycana təsirinin əksidir. İsrail həm Türkiyədə, həm də Azərbaycanda çox təsirlidir. İsrail Azərbaycanın ən mühüm silah tədarükçüsüdür. Azərbaycanlı zabitlər İsraildə təhsil alırlar. Azərbaycan ordusu PUA-lar və effektiv uzaqmənzilli raketlərlə təchiz olunub. İsrailin mobil telefon operatorları ölkədə fəaldır. Onun kimya, əczaçılıq, kənd təsərrüfatı və media sektorlarında böyük investisiyaları var. Digər tərəfdən, SOCAR İsrailin istehlak etdiyi neftin 40 faizini təmin edir. Azərbaycan nefti Bakı-Ceyhan kəməri ilə Ceyhana, oradan isə tankerlərlə İsrailə nəql olunur. Bu yolla iki ölkəyə nəzarət edən İsrail İranı da əhatə edir. İş o yerə çatıb ki, İsrail Azərbaycanın İranla sərhədinə yaxın bir bölgədə hava bazası yaradıb. Bu səbəbdən Bakıya iki dəfə nota göndərən İranın reaksiyası belə nəzərə alınmayıb. Onların İranla münasibətləri müharibə riski üçün kifayət qədər yaxındır.
SOCAR həm də siyasət dizayn edir
SOCAR-ın əməliyyat mərkəzi Azərbaycan olsa da, şirkət Türkiyə, Ukrayna, Rumıniya, Gürcüstan, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, ABŞ, İngiltərə, Sinqapur, Rusiya və İsveçrədə də fəaliyyət göstərir. Bu əməliyyatların əsasını neft və təbii qazın kəşfiyyatı, neft və təbii qazın çıxarılması, xam neftin emalı, neft-kimya və enerji nəqli kimi ümumiləşdirmək olar.
Azərbaycan öz sərhədləri daxilində neft və təbii qaz ehtiyatları vasitəsilə Total, BP, Chevron və Lukoil kimi beynəlxalq neft inhisarçıları ilə tərəfdaşlıq edir.
Bu qədər pulun varsa, hakimiyyətlə sıx münasibətlər qaçılmazdır. SOCAR-ın AKP ilə əlaqələri iki ölkənin hakim gücləri arasında mübadilə kimi ortaya çıxır. Ona doğru irəlilədikcə hər şey bulanıq və görünməz olur. O qədər ki, SOCAR-AKP münasibətlərinin mərkəzində Ərdoğanın idarə etdiyi pullu münasibətlərin təsirinə diqqət çəkən çoxlu xəbərlər dərc olun. Ərdoğanın qaynı Ziya İlgen 2013-cü ilə qədər müxtəlif şirkətlər vasitəsilə SOCAR Gaz Ticaretdə pay sahibi olub. İddialara görə, İlgen Ərdoğanın müavini kimi bu işləri həyata keçirirmiş. MAN ada sənədlərinə görə, Ziya Ülgen və Ərdoğanın qardaşı Mustafa Ərdoğan MAN adasında qurduqları gəmiçilik şirkəti BMZ Group-a məxsus tankerləri SOCAR-a satıblar. Niyə və necə başa düşülə bilmir. Digər paralel əlaqələr də var. General-leytenant Bəxtiyar Ersay 2022-ci ildə Azərbaycanın müdafiə naziri Zakir Həsənovun müşaviri olub. General-leytenant Ersay bu yeni vəzifəni icra edəndə Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin generalı olub. O, TSK formasını çıxarıb, azəri formasını geyinib və işinə davam edib. General-leytenant Bəxtiyar Ersay Azərbaycan-Ermənistan müharibəsi zamanı Azərbaycan qüvvələrinə şəxsən rəhbərlik edib və koordinasiya edib. Müəyyən mənada məsləhətçi rolu bu mövqeyi qanuniləşdirmək üçün nəzərdə tutulmuşdu.
SOCAR vasitəsilə həyata keçirilən açıq siyasi müdaxilələrdən biri də Sinan Oğanın Xalq Alyansına dəstək verməsi olub. Guya Azərbaycanda pıçıldayıblar ki, Oğan kimə dəstək versin. İBB Məclisi İYİP Qrup sədr müavini İbrahim Özkan vəziyyəti belə ifadə etdi; “Sinan Oğandan çox şey gözləməyin. Əliyev nə deyirsə, onu da edir”. Bu, sadəcə eyham deyil, o, Oğan Əliyevin Türkiyə təmsilçisi rolunda olub.
Bu əlaqələr şəbəkəsi hətta məhkəmə sisteminə müdaxiləyə səbəb oldu. Yalıkavak Marina və “mülkünün çökməsi” ilə gündəmə gələn Mübariz Mənsimov Azərbaycan dövlət neft şirkəti SOCAR-ı məhkəməyə verib və Albayrakın bu işi SOCAR-ın xeyrinə yekunlaşdırmaq üçün hakimlərə təzyiq göstərdiyi iddia edilib.
Təbii ki, belə hadisələrlə imic korlananda bir az pul xərcləyib onu düzəltmək lazım gəldi. Qalatasaray İdman Klubu ilə SOCAR arasında 2023-2024-cü il mövsümündən başlayaraq bütün filialları əhatə edən üç illik Sponsorluq, Reklam və Tanıtım Hüquqları müqaviləsi imzalanıb. Müqaviləyə əsasən, SOCAR “Qalatasaray” İdman Klubuna 15 milyon avro ödəyəcəkdi.
İsrail-SOCAR Aralıq dənizində tərəfdaşlıq
Bu yaxınlarda Böyük Britaniyanın neft nəhəngi BP və SOCAR Şərqi Aralıq dənizində təbii qaz kəşfiyyatı lisenziyası almaq üçün İsrailə birgə təkliflə çıxış ediblər. SOCAR artıq İsrailin Aralıq dənizindəki YAM-3 yataqlarında neft və qaz kəşfiyyatı fəaliyyətini davam etdirir.
Kapitalın təbiəti belədir, axıcıdır, daxil olduğu qabın şəklini alır və görünməz olur. SOCAR Türkiyənin məzlumlarının yeni problemi olmağa namizəddir. Onun neft-kimya, neft emalı, qaz və xam neft nəqli və limanların idarə edilməsi sahələrində tutduğu mövqe SOCAR-ı Türkiyədə strateji fəaliyyət göstərən şirkətlərdən birinə çevirir. Şirkət bu sahədəki sərmayələri ilə kifayətlənməkdənsə, əlini daha da gücləndirəcək bir sıra enerji investisiyalarına hazırlaşır. Yəni şirkət Türkiyədə enerji sahəsində inhisarçı mövqe tutmağı hədəfləyən bir yanaşma ilə yoluna davam edir. SOCAR bir tərəfdən Azərbaycanda sosializmin dağılması ilə ortaya çıxan yeni monarxiyanın məhsulu olsa da, digər tərəfdən Türkiyədə yeni monarxiyanın ən böyük dəstəkçisidir.
O ki qaldı məşhur Qarabağ müharibəsinə; Müharibə başlamazdan əvvəl Azərbaycan hökuməti Qarabağ, ətrafındakı qızıl mədənlərini və digər təbii sərvət ərazilərini bölüşmək üçün dağ-mədən şirkətləri və Böyük Britaniya kimi ölkələrin səfirlikləri ilə gizli görüşlər keçirdi. Müharibədən əvvəl bu yataqları Ermənistan hökuməti ilə müqaviləsi olan İsveçrə və Fransa şirkətləri idarə edirdi. Müharibə başa çatdıqdan sonra bu yataqları İ.Əliyevin ailə üzvlərinin səhmdarları arasında olduğu Britaniya, Amerika və Türkiyə şirkətləri işlətməyə başladı.
Neft şirkətinin telekanalı var
Yayın əvvəlində SOCAR-ın qapısına gələn fəalları ən sərt şəkildə tənqid edən kanal “Haber Global” olub. “Haber Qlobal” verilişlərində SOCAR-ın etirazı ilə bağlı “Terrorçuluqla əlaqəli, İrana bağlı, erməni quldur dəstələrini necə məğlub etmişiksə, onları da məğlub edəcəyik” deyib SOCAR-ın keçmiş prezidenti Rövnəq Abdullayevin qohumu dövlət başçısı olmamışdan əvvəl onun qəfil müəmmalı sərvətinin əslində SOCAR-ın agenti olması ilə bağlı olduğu iddia edilir.
Haber Global Qəzza soyqırımından sonra ortaya çıxan böhranda İsrailə qarşı anlayışlı yayım xəttini qoruyur. Çünki neftin və pulun həssaslığı bütün həssaslıqlardan üstündür.