Regional ticarətdə strateji əhəmiyyətə malik Zəngəzur dəhlizi Türkiyənin əsas enerji və logistika mərkəzi kimi mövqeyini gücləndirəcək.
Orta Asiya, Xəzər regionu, Azərbaycan və Ermənistanı Türkiyə ilə birləşdirən dəhliz də Orta Dəhlizin əsas komponenti kimi seçilir.
Bu çərçivədə "Qars-İğdır-Aralık-Dilucu Dəmir Yolu Xətti"nin təməl daşı avqust ayında atıldı.
Ekspertlərin fikrincə, Zəngəzur təkcə ticarət üçün deyil, həm də enerji təhlükəsizliyi baxımından böyük potensiala malikdir. Onun Avropanın ehtiyac duyduğu alternativ neft, qaz və elektrik marşrutları üçün strateji əlaqə kimi strateji mövqeyi diqqətəlayiqdir.
Təhlükəsizlik üçün geosiyasi və geostrateji üstünlük
Anadolu Agentliyinin (AA) müxbirinə danışan professor Oktay Tanrısevər Zəngəzur dəhlizinin Xəzərin enerji resurslarının Türkiyə və Avropa bazarlarına nəqli üçün ən qısa marşrutu təmin edəcəyi üçün kritik əhəmiyyət daşıdığını bildirib.
Dəhlizin bir çox səbəblərdən strateji əhəmiyyət daşıdığını bildirən Tansever, "Ölkə keçidlərinin az olması və son zamanlar qonşularına qarşı aqressiv mövqeyi ilə diqqət çəkən Rusiyadan uzaqda yerləşməsi ilə strateji əhəmiyyəti böyükdür. O, neft, təbii qaz və ya elektrik nəqli üçün istifadə oluna bilər. Lakin bu proses təhlükəsizlik baxımından çox vacib olduğu üçün zaman tələb edə bilər" deyib.
Tanırsever xüsusilə Ermənistanın daxili siyasətindəki inkişaflardan və Rusiyanın hər iki ölkəyə qarşı siyasətinin aydınlaşdırılmasından sonra enerjiyə investisiyaların edilə biləcəyinə diqqət çəkib. O, "Xəzər regionundan daha çox neft, qaz və elektrik enerjisi Zəngəzur dəhlizi ilə Türkiyəyə çatdırılarsa, bu, Türkiyənin Avropa bazarları üçün əsas regional enerji mərkəzi olmaq məqsədinə çatmasına töhfə verə bilər. Ölkəmizə gələn enerji resurslarının həcmi və mənşə ölkələrinin müxtəlifliyi bu hədəfi gücləndirəcək" deyə bildirib.
AB üçün Potensial Alternativ
Aİ və ABŞ-ın Zəngəzur dəhlizinin Rusiyadan asılı olmayan bir enerji dəhlizi olduğu üçün ona strateji dəstək verdiyini bildirən Tansevər bu dəhlizin Rusiyanın regional təsirini zəiflədə biləcəyini və Avropanın enerji təhlükəsizliyinə töhfə verə biləcəyini vurğuladı.
Tansevər qeyd edib ki, Zəngəzur dəhlizi layihəsi həyata keçiriləcəyi təqdirdə regionda enerji keçidinə nəzərəçarpacaq töhfə vermək üçün onun qısa müddətli deyil, orta və uzunmüddətli perspektivə diqqət yetirilməsi lazımdır. O, "Siyasi və diplomatik konsensusun əldə edilməsi, lazımi razılaşmaların və infrastrukturun həyata keçirilməsi ən azı 3-5 il kimi orta müddətli dövrdə mümkün ola bilər" deyə qiymətləndirib.
Enerji dəhlizlərinə tamamlayıcı keçid
Ankara Sosial Elmlər Universitetinin (ASBU) İqtisadiyyat fakültəsinin professoru, professor Levent Aydın TANAP, Türk axını, BTC və İran təbii qaz boru kəmərlərinin Türkiyədən keçdiyini və bu xətlərin artıq Türkiyəni əsas şərq-qərb enerji tranzit marşrutuna çevirdiyini diqqətə çatdırıb.
Aydın nəqliyyat və logistika dəhlizi olan Zəngəzurun Xəzər hövzəsindən Türkiyə üzərindən Avropaya uzanan enerji dəhlizlərini tamamlayıcı əlaqəyə çevrilmək potensialına malik olduğunu bildirib. O, “Bu dəhliz açıldığı zaman Türkiyəyə birbaşa yol/dəmir yolu əlaqəsi ilə nəqliyyat təmin etməklə yanaşı, boru kəmərləri, elektrik ötürücü xətlər və fiber optik rabitə infrastrukturu üçün də yeni marşrut yaradacaq” deyib.
Aydın bildirib ki, dəhliz hazırda “enerji kəməri” deyil və əlavə edib: "Lakin gələcəkdə bu, TANAP-a paralel yeni qaz birləşmələri, neft kəmərləri, Azərbaycan və Türkiyə arasında elektrik enerjisi və ya rəqəmsal kommunikasiya xətləri üçün istifadə oluna biləcək strateji infrastruktur dəhlizinə çevriləcək. Ola bilsin ki, Türkmənistan qazının bu marşrutla Xəzər dənizindən tranzitini də müşahidə edəcəyik. Nəzərə alsaq ki, enerji təhlükəsizliyi üçün ən kritik ünsürlərdən biri də enerji marşrutunun yaradılmasıdır. Türkiyə və region ölkələri üçün strateji bir varlıq olmaq”.
Orta müddətli perspektivdə yeni enerji əlaqələri mümkündür.
Aydın vurğulayıb ki, Zəngəzur dəhlizi ABŞ üçün təkcə enerji deyil, həm də Rusiya və İranın regional təsirini məhdudlaşdıran strateji marşrutdur. O vurğulayıb ki, Vaşinqton bu marşrutu Moskvanın enerjiyə təzyiqini azaldacaq və Tehranın logistik üstünlüyünü azaldacaq alternativ kimi görür.
Aydın, xüsusilə Rusiya-Ukrayna müharibəsindən sonra Aİ-nin əsas məqsədinin Rusiyadan enerji asılılığını azaltmaq, hətta son qoymaq olduğuna diqqət çəkib. Onun sözlərinə görə, "2050-ci il üçün karbon neytrallığı strategiyası qalıq yanacaqların mərhələli şəkildə dayandırılmasını nəzərdə tutsa da, qısamüddətli perspektivdə tədarükün təhlükəsizliyi hər şeydən önəmlidir. Ona görə də Xəzər dənizindən açılan istənilən yeni marşrut mühüm strateji dəyər daşıyır. Zəngəzur davamlı sülh şəraitində fəaliyyətə başlasa, Aİ-nin bu marşrutu dəstəkləməsi ehtimalı güclüdür".
Aydın vurğuladı ki, koridorun regionda enerji keçidinə nəzərəçarpacaq töhfə verəcəyi təqvim həm texniki, həm də siyasi proseslərdən asılıdır.
"Bölgədəki geosiyasi proseslər, Ermənistanla Azərbaycan arasında münasibətlərin normallaşması, regional aktorların investisiya qərarları prosesi müəyyən edəcək. Orta müddətli perspektivdə, yəni 5-10 il ərzində texniki-iqtisadi imkanlardan asılı olaraq, elektrik enerjisi ötürücü xətləri və təbii qaz birləşmələrini həyata keçirmək mümkündür. Qısa müddətdə isə yol və ticarət əlaqələrinin qurulması üçün dəmir yolu xəttinin tikintisinə başlanılacaq. enerji infrastrukturu”.
ABŞ, AB və Çinin fərqli hesablamaları var
Aydın ABŞ-ın dəhlizi təkcə enerji mənbəyi kimi deyil, həm də Rusiya və İranın regional təsirini məhdudlaşdıracaq strateji bir marşrut olaraq gördüyünü, AB-nin isə xüsusilə Rusiya-Ukrayna müharibəsindən sonra bu marşruta böyük əhəmiyyət verdiyini vurğulayıb.
Aydın Çinin Zəngəzuru “dəhliz müharibələrinin yeni cəbhəsi” hesab etdiyini qeyd edərək, Pekinin “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsü çərçivəsində Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiyada logistika şəbəkələrinə sərmayə qoyduğunu qeyd edib.
Zəngəzur dəhlizi Türkiyənin enerji tənliyində çəkisini artıracaq
Regional ticarətdə strateji əhəmiyyətə malik Zəngəzur dəhlizi Türkiyənin əsas enerji və logistika mərkəzi kimi mövqeyini gücləndirəcək.
Orta Asiya, Xəzər regionu, Azərbaycan və Ermənistanı Türkiyə ilə birləşdirən dəhliz də Orta Dəhlizin əsas komponenti kimi seçilir.
Bu çərçivədə "Qars-İğdır-Aralık-Dilucu Dəmir Yolu Xətti"nin təməl daşı avqust ayında atıldı.
Ekspertlərin fikrincə, Zəngəzur təkcə ticarət üçün deyil, həm də enerji təhlükəsizliyi baxımından böyük potensiala malikdir. Onun Avropanın ehtiyac duyduğu alternativ neft, qaz və elektrik marşrutları üçün strateji əlaqə kimi strateji mövqeyi diqqətəlayiqdir.
Təhlükəsizlik üçün geosiyasi və geostrateji üstünlük
Anadolu Agentliyinin (AA) müxbirinə danışan professor Oktay Tanrısevər Zəngəzur dəhlizinin Xəzərin enerji resurslarının Türkiyə və Avropa bazarlarına nəqli üçün ən qısa marşrutu təmin edəcəyi üçün kritik əhəmiyyət daşıdığını bildirib.
Dəhlizin bir çox səbəblərdən strateji əhəmiyyət daşıdığını bildirən Tansever, "Ölkə keçidlərinin az olması və son zamanlar qonşularına qarşı aqressiv mövqeyi ilə diqqət çəkən Rusiyadan uzaqda yerləşməsi ilə strateji əhəmiyyəti böyükdür. O, neft, təbii qaz və ya elektrik nəqli üçün istifadə oluna bilər. Lakin bu proses təhlükəsizlik baxımından çox vacib olduğu üçün zaman tələb edə bilər" deyib.
Tanırsever xüsusilə Ermənistanın daxili siyasətindəki inkişaflardan və Rusiyanın hər iki ölkəyə qarşı siyasətinin aydınlaşdırılmasından sonra enerjiyə investisiyaların edilə biləcəyinə diqqət çəkib. O, "Xəzər regionundan daha çox neft, qaz və elektrik enerjisi Zəngəzur dəhlizi ilə Türkiyəyə çatdırılarsa, bu, Türkiyənin Avropa bazarları üçün əsas regional enerji mərkəzi olmaq məqsədinə çatmasına töhfə verə bilər. Ölkəmizə gələn enerji resurslarının həcmi və mənşə ölkələrinin müxtəlifliyi bu hədəfi gücləndirəcək" deyə bildirib.
AB üçün Potensial Alternativ
Aİ və ABŞ-ın Zəngəzur dəhlizinin Rusiyadan asılı olmayan bir enerji dəhlizi olduğu üçün ona strateji dəstək verdiyini bildirən Tansevər bu dəhlizin Rusiyanın regional təsirini zəiflədə biləcəyini və Avropanın enerji təhlükəsizliyinə töhfə verə biləcəyini vurğuladı.
Tansevər qeyd edib ki, Zəngəzur dəhlizi layihəsi həyata keçiriləcəyi təqdirdə regionda enerji keçidinə nəzərəçarpacaq töhfə vermək üçün onun qısa müddətli deyil, orta və uzunmüddətli perspektivə diqqət yetirilməsi lazımdır. O, "Siyasi və diplomatik konsensusun əldə edilməsi, lazımi razılaşmaların və infrastrukturun həyata keçirilməsi ən azı 3-5 il kimi orta müddətli dövrdə mümkün ola bilər" deyə qiymətləndirib.
Enerji dəhlizlərinə tamamlayıcı keçid
Ankara Sosial Elmlər Universitetinin (ASBU) İqtisadiyyat fakültəsinin professoru, professor Levent Aydın TANAP, Türk axını, BTC və İran təbii qaz boru kəmərlərinin Türkiyədən keçdiyini və bu xətlərin artıq Türkiyəni əsas şərq-qərb enerji tranzit marşrutuna çevirdiyini diqqətə çatdırıb.
Aydın nəqliyyat və logistika dəhlizi olan Zəngəzurun Xəzər hövzəsindən Türkiyə üzərindən Avropaya uzanan enerji dəhlizlərini tamamlayıcı əlaqəyə çevrilmək potensialına malik olduğunu bildirib. O, “Bu dəhliz açıldığı zaman Türkiyəyə birbaşa yol/dəmir yolu əlaqəsi ilə nəqliyyat təmin etməklə yanaşı, boru kəmərləri, elektrik ötürücü xətlər və fiber optik rabitə infrastrukturu üçün də yeni marşrut yaradacaq” deyib.
Aydın bildirib ki, dəhliz hazırda “enerji kəməri” deyil və əlavə edib: "Lakin gələcəkdə bu, TANAP-a paralel yeni qaz birləşmələri, neft kəmərləri, Azərbaycan və Türkiyə arasında elektrik enerjisi və ya rəqəmsal kommunikasiya xətləri üçün istifadə oluna biləcək strateji infrastruktur dəhlizinə çevriləcək. Ola bilsin ki, Türkmənistan qazının bu marşrutla Xəzər dənizindən tranzitini də müşahidə edəcəyik. Nəzərə alsaq ki, enerji təhlükəsizliyi üçün ən kritik ünsürlərdən biri də enerji marşrutunun yaradılmasıdır. Türkiyə və region ölkələri üçün strateji bir varlıq olmaq”.
Orta müddətli perspektivdə yeni enerji əlaqələri mümkündür.
Aydın vurğulayıb ki, Zəngəzur dəhlizi ABŞ üçün təkcə enerji deyil, həm də Rusiya və İranın regional təsirini məhdudlaşdıran strateji marşrutdur. O vurğulayıb ki, Vaşinqton bu marşrutu Moskvanın enerjiyə təzyiqini azaldacaq və Tehranın logistik üstünlüyünü azaldacaq alternativ kimi görür.
Aydın, xüsusilə Rusiya-Ukrayna müharibəsindən sonra Aİ-nin əsas məqsədinin Rusiyadan enerji asılılığını azaltmaq, hətta son qoymaq olduğuna diqqət çəkib. Onun sözlərinə görə, "2050-ci il üçün karbon neytrallığı strategiyası qalıq yanacaqların mərhələli şəkildə dayandırılmasını nəzərdə tutsa da, qısamüddətli perspektivdə tədarükün təhlükəsizliyi hər şeydən önəmlidir. Ona görə də Xəzər dənizindən açılan istənilən yeni marşrut mühüm strateji dəyər daşıyır. Zəngəzur davamlı sülh şəraitində fəaliyyətə başlasa, Aİ-nin bu marşrutu dəstəkləməsi ehtimalı güclüdür".
Aydın vurğuladı ki, koridorun regionda enerji keçidinə nəzərəçarpacaq töhfə verəcəyi təqvim həm texniki, həm də siyasi proseslərdən asılıdır.
"Bölgədəki geosiyasi proseslər, Ermənistanla Azərbaycan arasında münasibətlərin normallaşması, regional aktorların investisiya qərarları prosesi müəyyən edəcək. Orta müddətli perspektivdə, yəni 5-10 il ərzində texniki-iqtisadi imkanlardan asılı olaraq, elektrik enerjisi ötürücü xətləri və təbii qaz birləşmələrini həyata keçirmək mümkündür. Qısa müddətdə isə yol və ticarət əlaqələrinin qurulması üçün dəmir yolu xəttinin tikintisinə başlanılacaq. enerji infrastrukturu”.
ABŞ, AB və Çinin fərqli hesablamaları var
Aydın ABŞ-ın dəhlizi təkcə enerji mənbəyi kimi deyil, həm də Rusiya və İranın regional təsirini məhdudlaşdıracaq strateji bir marşrut olaraq gördüyünü, AB-nin isə xüsusilə Rusiya-Ukrayna müharibəsindən sonra bu marşruta böyük əhəmiyyət verdiyini vurğulayıb.
Aydın Çinin Zəngəzuru “dəhliz müharibələrinin yeni cəbhəsi” hesab etdiyini qeyd edərək, Pekinin “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsü çərçivəsində Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiyada logistika şəbəkələrinə sərmayə qoyduğunu qeyd edib.