Bağdad-Ərbil razılaşmasından sonra diqqətlər yenidən İraq-Türkiyə neft kəmərinə yönəlib

İraq mərkəzi hökuməti ilə İraq Kürd Regional Rəhbərliyi (KRG) arasında neft ixracına dair əldə edilən yeni razılaşma uzun müddətdir bağlanmış İraq-Türkiyə boru kəmərinin yenidən işə salınacağına dair gözləntiləri gücləndirib.

İraq Baş Nazirliyinin Mətbuat İdarəsi yazılı açıqlamada iyulun 17-də toplanan Nazirlər Şurasının KRG ilə əldə olunan yeni neft razılaşmasını təsdiqlədiyini açıqlayıb.

Razılaşmaya əsasən, KRH hökuməti regionda hasil edilən neftdən əldə olunan bütün gəlirləri İraq Dövlət Neft Şirkəti olan SOMO-ya təhvil verəcək. Tədarük edilən hər barel üçün regional hökumət 16 dollar avans alacaq.

Açıqlamada KRG-nin Bağdada gündə ən azı 230 min barel neft tədarük etməli olduğu və hasilatın artmasına görə əlavə məbləğlərin SOMO-ya köçürüləcəyi qeyd edilib. Bildirilib ki, neft ixracı dayandırılsa, bütün neft İraq Neft Nazirliyinə veriləcək.

Fevralın 2-də İraq parlamenti KRG-də fəaliyyət göstərən beynəlxalq neft şirkətlərinin hasilat xərclərinin subsidiyalaşdırılması ilə bağlı reqlamenti təsdiqləyərək, daşıma xərclərini bir barel üçün 16 dollar müəyyən edib. Bu addım Türkiyəyə ixracın bərpası üçün kritik hədd hesab edilib.

Son razılaşma ilə 25 mart 2023-cü ildə kəsilən neft axınlarının bərpası prosesində mühüm irəliləyiş əldə edilib.

 

“Kərkük-Ceyhan boru kəməri üçün lazımi təməl qoyula bilər”.

Yaxın Şərq Araşdırmaları Mərkəzinin (ORSAM) İraq Araşdırmaları üzrə tədqiqatçısı Sercan Çalışkan Anadolu Agentliyinin (AA) müxbirinə deyib ki, KRG-nin federal hökumətə gündə 230 min barel neft təhvil vermə öhdəliyi tərəflər arasında ortaq iradənin formalaşmağa başladığını göstərir. O, əlavə edib: “Razılaşmanın texniki aspektlərindən başqa, Bağdad-Ərbil boru kəmərində davam edən gərginliyin yumşaldılması Türkiyə üzərindən neft ixracını təmin edən Kərkük-Ceyhan boru kəmərinin yenidən işə salınması üçün zəmin yarada bilər”.

Çalışkan həmçinin qeyd edib ki, razılaşmanın xüsusilə 2025-ci ilin noyabrına planlaşdırılan seçkilərdən əvvəl həyata keçirilməsi İraqda daxili siyasi sabitliyin təmin edilməsində mühüm addımdır.

Çalışkan, prosesin və pilotsuz uçuş aparatının (PUA) İraqın şimalındakı neft yataqlarına hücumlarının üzləşdiyi əhəmiyyətli çətinlikləri xatırladaraq, belə davam etdi:

"Son zamanlar İHA hücumlarının, xüsusən də KRG-yə məxsus yataqlara qarşı artan hücumlar, bir daha bölgədəki təhlükəsizlik zəifliklərini və enerji infrastrukturu ilə bağlı riskləri üzə çıxardı. Ona görə də boru kəmərinin təkcə siyasi deyil, həm də təhlükəsizlik əsaslı problemləri həll edilməli və boru kəmərinin marşrutu boyunca yayıla biləcək potensial təhlükəsizlik riskləri aradan qaldırılmalıdır. İHA-nın mövcud olduğu bölgəyə hücumlarının genişlənməsi boru kəmərinin davamlı işləməsi üçün ən böyük maneələrdir. Buna görə də siyasi danışıqlar davam edərkən, həm regional böhranların yaratdığı təhlükəsizlik riskləri, həm də İraq daxilindən yarana biləcək təhlükəsizlik problemlərinin boru kəməri marşrutu üçün yaratdığı riskləri nəzərə almaq vacibdir”.

Çalışkan, Kərkük-Ceyhan Boru Kəmərinin yenidən açılması ilə bağlı xarici siyasət dinamikasının diqqətlə izlənilməsinin vacibliyini də vurğulayaraq, "ABŞ-ın uzun müddətdir İraq mərkəzi hökumətinə boru kəmərinin açılması üçün təzyiqlər etdiyi məlumdur. Xarici işlər naziri Marko Rubio kimi şəxsiyyətlərin, xüsusən də ABŞ prezidenti Donald Tramp administrasiyası daxilində bu mövzuda tez-tez təmaslarda olduqları məlumdur.”

 

“Saziş ixrac danışıqlarını sürətləndirə bilər”.

Bu kontekstdə Çalışkan vurğuladı ki, Bağdad və KRG arasında əldə olunan son razılaşma Kərkük-Ceyhan boru kəməri ilə neft ixracının bərpası üçün texniki və siyasi zəmin yarada bilər. O, əlavə edib: "Razılaşmanın yaratdığı bu detente boru kəmərinin yenidən açılması üçün tərəflər arasında danışıqları sürətləndirə bilər. Bundan başqa, ABŞ kimi nüfuzlu xarici aktorların dəstəkləyici mövqeyi Bağdadın boru kəmərinin yenidən açılması istiqamətində addımlarını asanlaşdıra bilər."

Çalışkan vurğulayıb ki, İraqda 2025-ci il seçkilərinə az qalıb, Kərkük-Ceyhan Boru Kəmərinin yenidən işə salınması məsələsi seçki prosesi zamanı mərkəzi hökumətlə KRG arasında kritik müzakirə mövzusu kimi ortaya çıxa bilər. O, fikirlərini belə yekunlaşdırıb: Ona görə də atılan hər bir addım seçkilər öncəsi təkcə enerji siyasətləri baxımından deyil, həm də siyasi bərabərliklər, ittifaqlar baxımından həlledici rol oynayacaq. Ancaq unutmaq olmaz ki, iki tərəf arasında dalana dirənmiş danışıqları normallaşdıran son razılaşmanın əldə etdiyi müsbət nəticə seçkilər öncəsi Kərkük-Ceyhan boru kəmərinin açılması üçün danışıqlar masasını da bərpa edə bilər.