İsraillə Hizbullah arasında atəşkəs əldə edilərkən aşağıdakı fundamental sual gündəmə gəlir: Nə üçün Təl-Əviv növbəti dəfə Hizbullaha ağır zərbə vura bilmədi?
14 ay davam edən gərgin qarşıdurmalar və geniş müharibədən sonra 27 noyabr 2024-cü il səhər saatlarında Beyrut və Təl-Əviv arasında hərtərəfli atəşkəs elan edildi. Ərəb dövlətlərinin İsrailin cinayətlərini yalnız ehtiyatlı qınaq və elanlarla ört-basdır etdiyi bir vaxtda Hizbullah mücahidləri şəhid Seyid Həsən Nəsrullahın, daha sonra onun varisi Şeyx Nəim Qasimin rəhbərliyi altında Qəzza cəbhəsini dəstəkləmək və Livanın təhlükəsizliyi qorumaq üçün İsraillə birbaşa münaqişəyə girdilər.
İsrailin mülki əhaliyə qarşı törətdiyi genişmiqyaslı cinayətlərə baxmayaraq, Livan xalqının müqaviməti Hizbullah qüvvələrinə hərbi və strateji güclərini yenidən toplamaq imkanı verdi. Bu dövrdə Hizbullah Qaliley, Hayfa və Təl-Əvivə qarşı genişmiqyaslı cavab hücumları təşkil edərək həm Beyrut-Təl-Əviv balansını təmin etdi, həm də Livanın cənubunda İsrailin quru qüvvələrinin itkilərini artırdı. Bu, Netanyahunun kabinetinin şimal cəbhəsində atəşkəsi qəbul etməsinə səbəb oldu.
Bu kontekstdə əsas sual belədir: Nə üçün İsrail növbəti dəfə Hizbullaha ağır zərbə vura bilmədi?
Atəşkəs hansı maddələrdən ibarətdir?
Şimal cəbhəsindəki mürəkkəb sahə tənlikləri vasitəçi tərəflərin və kənar müşahidəçilərin münaqişə zonasında reallıqları dəqiq dərk etmələrini çətinləşdirirdi. Bu məlumat çatışmazlığı Livan müharibəsində maraqlı tərəfləri öz maraqlarına uyğun həllər təklif etməyə çalışmağa vadar etdi. Məsələn, Birləşmiş Ştatlar Livanda keçiriləcək növbəti prezident seçkilərinə və Fələstinin işğal etdiyi ərazilərlə Livan arasında beynəlxalq sərhədlərin müəyyənləşdirilməsinə təsir göstərməyi prioritet hesab edib. İfrat sağçı sionistlər müqavimətin təsirini qırmaq üçün şimal cəbhəsində bufer zonanın yaradılmasını müdafiə edərkən, Netanyahu isə “qanuni müdafiə” adı altında İsrailin Livana hücumlarına hüquqi əsas verəcək mexanizm hazırlamağı hədəfləyib.
Bu prosesdə Livan parlamentinin sədri və Hizbullahın siyasi nümayəndəsi Nəbih Bərri BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1701 saylı qətnaməsinə arxalanaraq atəşkəs danışıqlarında qarşı tərəfin əsassız tələblərinə qarşı çıxdı. Nəhayət, o, Livan dövlətinin və xalqının mənafeyini qoruyan müqavilənin imzalanmasını təmin etdi.
İsrailin "Yediot Aharonot" qəzetinin məlumatına görə, Hizbullah və İsrail arasında razılaşdırılmış atəşkəsin maddələri belədir: Hizbullah və Livan ərazisindəki bütün hərbi qruplar İsrailə qarşı hər hansı hərbi əməliyyatdan çəkinəcək. Eyni halda İsrail qurudan, havadan və dənizdən istənilən təcavüzkar hərəkətlərdən çəkinəcək. İsrail və Livan Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının 1701 saylı qətnaməsini tanıyacaq. Bu öhdəliklər İsrail və ya Livanın təbii müdafiə hüququndan istifadə etməsinə mane olmur. Yalnız Livanın rəsmi təhlükəsizlik və hərbi qüvvələri Livanın cənubunda silah daşıya və ya əməliyyat keçirə bilər. Livan üçün nəzərdə tutulan silahların satışı, tədarükü və istehsalı yalnız Livan hökumətinin nəzarəti altında olacaq. Tərəflərin razılaşdırdığı komitə yaradılacaq və bu komitə öhdəliklərə nəzarət və icrasına zəmanət verəcək. Tərəflər bu komitəyə və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Müvəqqəti İşçi Qrupuna (UNIFIL) hər hansı öhdəliyin pozulması barədə məlumat verəcəklər. Livan rəsmi hərbi və təhlükəsizlik qüvvələrini bütün sərhədlərdə və keçid məntəqələrində, eləcə də cənubda planlaşdırılan yerləşdirmə ərazilərində yerləşdirəcək. İsrail qüvvələrini mavi xəttin cənubundan tədricən və ən geci 60 gün ərzində geri çəkəcək. Birləşmiş Ştatlar İsrail və Livan arasında tanınmış quru sərhədlərinə nail olmaq üçün dolayı danışıqları dəstəkləyəcək.
Müqavimət davam edir
Hizbullahın köklərinin ilk cücərdiyi an Livanda vətəndaş müharibəsi zamanı olub. Livanın paytaxtı Beyrutun İsrail, Fransa və Amerika qüvvələri tərəfindən işğal edildiyi və bu qüvvələr falanqistlərin köməyi ilə Beyrutu tamamilə ələ keçirməyə və siyasi fiqurları dəyişməyə çalışdığı bir vaxtda Hizbullahın ilk üzvləri uğurlu əməliyyata imza atdı. Bir sıra şəhadət əməliyyatları ilə minlərlə işğalçı Livan sərhədlərində göründü və siyasətin əhəmiyyətli bir oyunçusu olaraq ortaya çıxdı. 1980-ci illərin əvvəllərindən XXI əsrin ilk illərinə qədər Livan İslami Müqaviməti işğalçıları Cənubi Livandan sıxışdırıb çıxara bildi və Livan cəmiyyəti tərəfindən milli qüvvə kimi tanındı. Bu populyarlıq təkcə şiə icması ilə məhdudlaşmırdı; Livandakı bütün məzhəblərdən olan vətəndaşlar Hizbullahı “müqavimət” və “şərəf” simvolu kimi görürdülər. Son illərdə Dəməşq bölgəsində məzhəblərarası qarşıdurmalara baxmayaraq, ictimaiyyət hələ də Hizbullahı Fələstin cəbhəsinin müdafiəçilərindən biri kimi görməkdə davam edir.
Benyamin Netanyahunun Livandakı əlçatmaz arzularından başqa, yerdə baş verənlər 2006-cı ildəki 33 Günlük Müharibədən daha böyük transformasiyaya gətirib çıxardı. Yeddi cəbhədə müharibənin dağıdıcı təsirlərini qəbul etməklə İsrail Hizbullahın hərbi gücünü tamamilə zəiflətmək və bu qrupu Livan daxilində təcrid olunmuş siyasi hərəkata çevirmək məqsədi güdürdü. Hizbullah rəhbərliyinin təmizlənməsi, silah ötürmə xətlərinin kəsilməsi, müqavimətlə əlaqəli maliyyə mərkəzlərinə müntəzəm hücumlar və Cənubi Livanı yaşayış üçün yararsız hala gətirmək səyləri Təl-Əvivin Hizbullaha son zərbəni vurmaq strategiyasının yalnız bir hissəsi idi.
Bunun əksinə olaraq Hizbullah yerdə yeni tənlik qurmağı bacardı. Müqavimət işğal altındakı Fələstin ərazilərinə hərtərəfli raket və dron hücumları ilə Hizbullahın gündən-günə gücləndiyi və artıq yalnız liderlərindən və ya təcrübəli komandirlərindən asılı bir struktur olmadığı mesajını verdi. Başqa sözlə, Hizbullahın çevik quruluşu onun işğalçılara qarşı döyüş qabiliyyətini ən qısa zamanda bərpa etmək keyfiyyətini ortaya qoydu.
Nəticə
Hizbullah nəinki İsrailin yüksək təchizatlı ordusunun irəliləməsini dayandırdı, həm də NATO-nun Qərbi Asiyada hücum əməliyyatlarının qarşısını aldı. İsrail ABŞ Mərkəzi Komandanlığının (CENTCOM) bir hissəsi hesab edilsə də, silah təchizatı və əməliyyat fəaliyyətlərində dəstəklənir və NATO üzvü kimi strateji yardım alır. Təkcə 2023-2024-cü illərdə İsrail ABŞ-dan 22 milyard dollardan çox hərbi yardım alıb və bu sahədə yeni rekorda imza atıb.
Hizbullahın gücünün möcüzə kimi təsvir olunduğu yeridə odur ki, yüksək komandirlərinin şəhid olmasına və İsrailin aramsız hücumlarına baxmayaraq, bu qrup öz əməliyyat hissələrini yenidən qura bilir və gündəlik olaraq işğal olunmuş ərazinin dərinliklərini hədəfə alır. Alma İnstitutunun məlumatına görə, Seyid Həsən Nəsrullahın şəhadətindən sonra müqavimətin İsrailə qarşı hücumları təxminən 60% artıb. İsrail rəsmiləri hücumlar başlamazdan əvvəl Hizbullah təhdidini həmişəlik aradan qaldırmağı hədəflədiklərini iddia ediblər. Halbuki, Hizbullahın gücü İsrailin xaricdən dəstək verdiyi təcavüzkarlarla birlikdə bu xəyalı tarixə gömmüşdür.
Livan İslami Müqaviməti indi son münaqişədən əldə etdiyi təcrübələrlə öz hərbi və mülki hissələrini yenidən qurmaq və gücləndirməkdə irəliləmək imkanına malikdir.
Tarix təkrarlanır: Niyə İsrail Hizbullahı məğlub edə bilmir?
İsraillə Hizbullah arasında atəşkəs əldə edilərkən aşağıdakı fundamental sual gündəmə gəlir: Nə üçün Təl-Əviv növbəti dəfə Hizbullaha ağır zərbə vura bilmədi?
14 ay davam edən gərgin qarşıdurmalar və geniş müharibədən sonra 27 noyabr 2024-cü il səhər saatlarında Beyrut və Təl-Əviv arasında hərtərəfli atəşkəs elan edildi. Ərəb dövlətlərinin İsrailin cinayətlərini yalnız ehtiyatlı qınaq və elanlarla ört-basdır etdiyi bir vaxtda Hizbullah mücahidləri şəhid Seyid Həsən Nəsrullahın, daha sonra onun varisi Şeyx Nəim Qasimin rəhbərliyi altında Qəzza cəbhəsini dəstəkləmək və Livanın təhlükəsizliyi qorumaq üçün İsraillə birbaşa münaqişəyə girdilər.
İsrailin mülki əhaliyə qarşı törətdiyi genişmiqyaslı cinayətlərə baxmayaraq, Livan xalqının müqaviməti Hizbullah qüvvələrinə hərbi və strateji güclərini yenidən toplamaq imkanı verdi. Bu dövrdə Hizbullah Qaliley, Hayfa və Təl-Əvivə qarşı genişmiqyaslı cavab hücumları təşkil edərək həm Beyrut-Təl-Əviv balansını təmin etdi, həm də Livanın cənubunda İsrailin quru qüvvələrinin itkilərini artırdı. Bu, Netanyahunun kabinetinin şimal cəbhəsində atəşkəsi qəbul etməsinə səbəb oldu.
Bu kontekstdə əsas sual belədir: Nə üçün İsrail növbəti dəfə Hizbullaha ağır zərbə vura bilmədi?
Atəşkəs hansı maddələrdən ibarətdir?
Şimal cəbhəsindəki mürəkkəb sahə tənlikləri vasitəçi tərəflərin və kənar müşahidəçilərin münaqişə zonasında reallıqları dəqiq dərk etmələrini çətinləşdirirdi. Bu məlumat çatışmazlığı Livan müharibəsində maraqlı tərəfləri öz maraqlarına uyğun həllər təklif etməyə çalışmağa vadar etdi. Məsələn, Birləşmiş Ştatlar Livanda keçiriləcək növbəti prezident seçkilərinə və Fələstinin işğal etdiyi ərazilərlə Livan arasında beynəlxalq sərhədlərin müəyyənləşdirilməsinə təsir göstərməyi prioritet hesab edib. İfrat sağçı sionistlər müqavimətin təsirini qırmaq üçün şimal cəbhəsində bufer zonanın yaradılmasını müdafiə edərkən, Netanyahu isə “qanuni müdafiə” adı altında İsrailin Livana hücumlarına hüquqi əsas verəcək mexanizm hazırlamağı hədəfləyib.
Bu prosesdə Livan parlamentinin sədri və Hizbullahın siyasi nümayəndəsi Nəbih Bərri BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1701 saylı qətnaməsinə arxalanaraq atəşkəs danışıqlarında qarşı tərəfin əsassız tələblərinə qarşı çıxdı. Nəhayət, o, Livan dövlətinin və xalqının mənafeyini qoruyan müqavilənin imzalanmasını təmin etdi.
İsrailin "Yediot Aharonot" qəzetinin məlumatına görə, Hizbullah və İsrail arasında razılaşdırılmış atəşkəsin maddələri belədir: Hizbullah və Livan ərazisindəki bütün hərbi qruplar İsrailə qarşı hər hansı hərbi əməliyyatdan çəkinəcək. Eyni halda İsrail qurudan, havadan və dənizdən istənilən təcavüzkar hərəkətlərdən çəkinəcək. İsrail və Livan Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının 1701 saylı qətnaməsini tanıyacaq. Bu öhdəliklər İsrail və ya Livanın təbii müdafiə hüququndan istifadə etməsinə mane olmur. Yalnız Livanın rəsmi təhlükəsizlik və hərbi qüvvələri Livanın cənubunda silah daşıya və ya əməliyyat keçirə bilər. Livan üçün nəzərdə tutulan silahların satışı, tədarükü və istehsalı yalnız Livan hökumətinin nəzarəti altında olacaq. Tərəflərin razılaşdırdığı komitə yaradılacaq və bu komitə öhdəliklərə nəzarət və icrasına zəmanət verəcək. Tərəflər bu komitəyə və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Müvəqqəti İşçi Qrupuna (UNIFIL) hər hansı öhdəliyin pozulması barədə məlumat verəcəklər. Livan rəsmi hərbi və təhlükəsizlik qüvvələrini bütün sərhədlərdə və keçid məntəqələrində, eləcə də cənubda planlaşdırılan yerləşdirmə ərazilərində yerləşdirəcək. İsrail qüvvələrini mavi xəttin cənubundan tədricən və ən geci 60 gün ərzində geri çəkəcək. Birləşmiş Ştatlar İsrail və Livan arasında tanınmış quru sərhədlərinə nail olmaq üçün dolayı danışıqları dəstəkləyəcək.
Müqavimət davam edir
Hizbullahın köklərinin ilk cücərdiyi an Livanda vətəndaş müharibəsi zamanı olub. Livanın paytaxtı Beyrutun İsrail, Fransa və Amerika qüvvələri tərəfindən işğal edildiyi və bu qüvvələr falanqistlərin köməyi ilə Beyrutu tamamilə ələ keçirməyə və siyasi fiqurları dəyişməyə çalışdığı bir vaxtda Hizbullahın ilk üzvləri uğurlu əməliyyata imza atdı. Bir sıra şəhadət əməliyyatları ilə minlərlə işğalçı Livan sərhədlərində göründü və siyasətin əhəmiyyətli bir oyunçusu olaraq ortaya çıxdı. 1980-ci illərin əvvəllərindən XXI əsrin ilk illərinə qədər Livan İslami Müqaviməti işğalçıları Cənubi Livandan sıxışdırıb çıxara bildi və Livan cəmiyyəti tərəfindən milli qüvvə kimi tanındı. Bu populyarlıq təkcə şiə icması ilə məhdudlaşmırdı; Livandakı bütün məzhəblərdən olan vətəndaşlar Hizbullahı “müqavimət” və “şərəf” simvolu kimi görürdülər. Son illərdə Dəməşq bölgəsində məzhəblərarası qarşıdurmalara baxmayaraq, ictimaiyyət hələ də Hizbullahı Fələstin cəbhəsinin müdafiəçilərindən biri kimi görməkdə davam edir.
Benyamin Netanyahunun Livandakı əlçatmaz arzularından başqa, yerdə baş verənlər 2006-cı ildəki 33 Günlük Müharibədən daha böyük transformasiyaya gətirib çıxardı. Yeddi cəbhədə müharibənin dağıdıcı təsirlərini qəbul etməklə İsrail Hizbullahın hərbi gücünü tamamilə zəiflətmək və bu qrupu Livan daxilində təcrid olunmuş siyasi hərəkata çevirmək məqsədi güdürdü. Hizbullah rəhbərliyinin təmizlənməsi, silah ötürmə xətlərinin kəsilməsi, müqavimətlə əlaqəli maliyyə mərkəzlərinə müntəzəm hücumlar və Cənubi Livanı yaşayış üçün yararsız hala gətirmək səyləri Təl-Əvivin Hizbullaha son zərbəni vurmaq strategiyasının yalnız bir hissəsi idi.
Bunun əksinə olaraq Hizbullah yerdə yeni tənlik qurmağı bacardı. Müqavimət işğal altındakı Fələstin ərazilərinə hərtərəfli raket və dron hücumları ilə Hizbullahın gündən-günə gücləndiyi və artıq yalnız liderlərindən və ya təcrübəli komandirlərindən asılı bir struktur olmadığı mesajını verdi. Başqa sözlə, Hizbullahın çevik quruluşu onun işğalçılara qarşı döyüş qabiliyyətini ən qısa zamanda bərpa etmək keyfiyyətini ortaya qoydu.
Nəticə
Hizbullah nəinki İsrailin yüksək təchizatlı ordusunun irəliləməsini dayandırdı, həm də NATO-nun Qərbi Asiyada hücum əməliyyatlarının qarşısını aldı. İsrail ABŞ Mərkəzi Komandanlığının (CENTCOM) bir hissəsi hesab edilsə də, silah təchizatı və əməliyyat fəaliyyətlərində dəstəklənir və NATO üzvü kimi strateji yardım alır. Təkcə 2023-2024-cü illərdə İsrail ABŞ-dan 22 milyard dollardan çox hərbi yardım alıb və bu sahədə yeni rekorda imza atıb.
Hizbullahın gücünün möcüzə kimi təsvir olunduğu yeridə odur ki, yüksək komandirlərinin şəhid olmasına və İsrailin aramsız hücumlarına baxmayaraq, bu qrup öz əməliyyat hissələrini yenidən qura bilir və gündəlik olaraq işğal olunmuş ərazinin dərinliklərini hədəfə alır. Alma İnstitutunun məlumatına görə, Seyid Həsən Nəsrullahın şəhadətindən sonra müqavimətin İsrailə qarşı hücumları təxminən 60% artıb. İsrail rəsmiləri hücumlar başlamazdan əvvəl Hizbullah təhdidini həmişəlik aradan qaldırmağı hədəflədiklərini iddia ediblər. Halbuki, Hizbullahın gücü İsrailin xaricdən dəstək verdiyi təcavüzkarlarla birlikdə bu xəyalı tarixə gömmüşdür.
Livan İslami Müqaviməti indi son münaqişədən əldə etdiyi təcrübələrlə öz hərbi və mülki hissələrini yenidən qurmaq və gücləndirməkdə irəliləmək imkanına malikdir.