2019-cu ildə Ömər əl-Bəşirin devrilməsi ilə başlayan proses Sudan ordusu ilə Sürətli Dəstək Qüvvələri (SDQQ) arasında münaqişənin kəskinləşməsinə və regional güc balansının pozulmasına səbəb oldu.
Sudan 15 aprel 2023-cü ildən bəri ordu ilə xaricdən dəstəklənən SDQ arasında şiddətli döyüşlərin səhnəsi olub. Ölkənin qərbindəki Darfur bölgəsinin ən böyük şəhəri olan Fəşir şiddətli döyüşlərdən sonra əsasən SDQ-nin nəzarəti altına keçib.
SDQ üzvləri tərəfindən paylaşılan videolarda şəhərdə on minlərlə insanın döyüşdən qaçdığı, SDQ-nin mülki şəxsləri zorla didərgin saldığı və çoxsaylı silahsız insanları öldürdüyü və işgəncə verdiyi anları əks etdirib.
Mehr Xəbər Agentliyinə danışan sudanlı tədqiqatçı və yazıçı Dr. İbrahim Nassir ölkəsindəki son hadisələri müzakirə edib.
1- Əl-Fəşirin süqutu insan haqlarının pozulmasının simvolu hesab olunur. İlk üç gündə əksəriyyəti Masalit etnik qrupundan olan 1500-dən çox mülki şəxsin öldürüldüyü və etnik təmizləməyə məruz qaldığı bildirilir. Bu hadisələrlə daxili siyasi böhranlar və xarici aktyorların rolu arasındakı əlaqəni necə qiymətləndirirsiniz?
-Xülasə edim: Bəli, Əl-Fəşir bu terrorçuların əlinə keçdi. Çoxlu insan həyatını itirdi; təəssüf ki, etnik təmizləmə baş verir. Orada insanlar dinlərinə, dillərinə və rənglərinə görə öldürülür. Bu Sürətli Dəstək Qüvvələri terror təşkilatı Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri tərəfindən dəstəklənir və bu təşkilat qırğınlar törədir. Sionist rejimi də bu işdə iştirak edir. Digər aktyor Liviyadakı Haftar qruplaşmasıdır. Bundan əlavə, Mərkəzi Afrika ölkəsi Çaddakı rejim də bu qrupu dəstəkləyir. Buna görə də, Sudanda baş verənlər yalnız Əl-Fəşirlə məhdudlaşmır; oxşar hadisələr digər şəhərlərdə də baş verir. Həm xarici, həm də daxili aktyorlar oxşar davranış nümayiş etdirirlər. Buna görə də vəziyyət çox pis və dəhşətlidir.
2- Sudanın xarici müdaxiləçi ölkələr üçün vacib hala gəlməsinin səbəbləri nələrdir?
-Bu yaxınlarda iştirakı sübut olunmuş bir dövlət var: Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri. Qeyd etdiyim ölkələr Liviya, İsrail rejimi və bəzi Çin texnologiyalarından istifadə edərək Sudana hücum edirlər. Bu o deməkdir ki, mühüm PUA-lar terrorçuların əlinə keçib. Nəticə etibarilə, bu qruplar son günlərdə üstünlük qazanıblar.
Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin bu cür aqressiv siyasət yürütməsinin səbəblərindən biri də müsəlmanlarla mübarizə aparmaq məqsədidir. O, artıq Qərb tərəfindən təyin edilmiş bir missiyanı öz üzərinə götürüb və onu yerinə yetirməyə çalışır. İkinci səbəb isə Sudanda çıxarılan qızıla nəzarət etməkdir. Bundan əlavə, bunu Sudanda ərəbləşdirmə layihəsinin davamı hesab etmək olar.
Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, sanki, ərəb hüquqlarını qoruyan bir aktyora çevrilib; lakin bu vəziyyət etnik təmizləməyə və demoqrafik dəyişikliklərə gətirib çıxarır. Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin məqsədi Sudanın bütün ehtiyatlarına nəzarət etmək və Sudanda öz gücünü möhkəmləndirməkdir. Bu vəziyyət yalnız Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri ilə məhdudlaşmır; qeyd etmək lazımdır ki, bu hadisələrin arxasında Qərb gücləri, xüsusən də sionist rejimi dayanır.
Bu hadisələr yalnız Sudanla məhdudlaşmamalıdır; Liviya, Tunis, Livan, İraq və Yəməndə baş verənləri müşahidə etmək Sudanda tətbiq olunan strategiyanı anlamaq üçün çox vacibdir. Onlar ölkələri parçalamaq, bölmək və idarə etmək strategiyası ilə mərkəzi hökumətləri zəiflətməyə çalışırlar.
3- Sudandakı son hadisələrə beynəlxalq reaksiyaları necə qiymətləndirirsiniz?
-Sudanda son zamanlar geniş yayılmış bir şüar var: "Sudanın Sudandan başqa dostu yoxdur". Bu ifadənin əsas reallığı ondan ibarətdir ki, heç bir dövlət Sudanı dəstəkləmir. Beynəlxalq ictimaiyyətin bu hadisələrə reaksiyası ümumiyyətlə media ilə məhdudlaşıb.
Lakin, Sürətli Dəstək Qüvvələrinin rəhbərini terror təşkilatının lideri kimi müəyyən etmək diplomatik balansı dəyişə və bu halda onun təcrid olunması kimi müsbət inkişaflara səbəb ola bilər. Buna görə də, Fəşirdəki qırğın Qəzzadakı hadisələrlə eyni beynəlxalq əks-səda doğurursa, bu, irəliyə doğru əhəmiyyətli bir addım olardı.
Xüsusilə vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları (QHT-lər) Qərbdə Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə qarşı çıxırlar və beynəlxalq arenada boykot təşəbbüslərinin başlanğıcını görə bilərik. Buna görə də, bilirik ki, Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin bu baxımdan gələcəyi olmayacaq və uduzan aktyor olacaq. Qərbdəki bütün investisiyalarını bloklamaq mümkün ola bilər; bəlkə də başqası ağlına gələr, amma bu dövlət ağlına gəlməyəcək. İranı hədəf aldıqları kimi, Sudanı da eyni şəkildə hədəf alırlar. Buna görə də, bizim də oxşar aqibətimiz var.
4- Mövcud vəziyyəti və müdaxilə edən gücləri nəzərə alsaq, Sudanın gələcəyi üçün gözləntilər və mümkün ssenarilər nələrdir? Bundan əlavə, Sudandakı mövcud vəziyyətdən çıxmaq üçün mümkün və real həll yolları hansılardır?
-İndi isə məqsədlərinə gəldikdə, onlar mərkəzi hökuməti zəiflətmək, ölkəni bölmək və Sudanda iki hökumət qurmaq istəyirlər. Bu strategiya ilə onlar Sudanı zəiflətməyi və onu mövcud regional inkişaflardan uzaq, zəif bir ölkəyə çevirməyi hədəfləyirlər. Sudan bir vaxtlar HƏMAS-ın əsas dəstəkçisi idi və bu səbəbdən sionistlər tərəfindən cəzalandırılır.
Bundan əlavə, ərəb krallıqları Sudan xalqının demokratikləşməsini və ya seçkilər keçirməsini istəmirlər. Sürətli Dəstək Qüvvələrinin liderləri olan Daqalo ailəsi özlərini kral təyin etmək üçün plan qururlar. Buna görə də, onların planı Sudanı parçalamaq, iki ölkəyə bölmək və xaosa salmaq, vətəndaş müharibələri ilə üzləşən zəif bir ölkəyə çevirməkdir.
Həll məsələsinə gəldikdə, vurğulamaq istəyirəm ki, diplomatik həllər həmişə vacibdir; lakin biz onları gözləmirik, çünki bu hərəkətlər qlobal ölçüyə malikdir. Sudanda baş verənlər Qərb və Amerikanın bu bölgədə yürütdüyü siyasətin davamıdır. Buna görə də məqsəd ölkəni parçalamaq, sosial cəhətdən zəiflətmək və iqtisadi cəhətdən parçalamaqdır. Bu proses Sudanı uğursuz bir dövlətə çevirməyi hədəfləyir.
Sudanda nələr baş verir?
2019-cu ildə Ömər əl-Bəşirin devrilməsi ilə başlayan proses Sudan ordusu ilə Sürətli Dəstək Qüvvələri (SDQQ) arasında münaqişənin kəskinləşməsinə və regional güc balansının pozulmasına səbəb oldu.
Sudan 15 aprel 2023-cü ildən bəri ordu ilə xaricdən dəstəklənən SDQ arasında şiddətli döyüşlərin səhnəsi olub. Ölkənin qərbindəki Darfur bölgəsinin ən böyük şəhəri olan Fəşir şiddətli döyüşlərdən sonra əsasən SDQ-nin nəzarəti altına keçib.
SDQ üzvləri tərəfindən paylaşılan videolarda şəhərdə on minlərlə insanın döyüşdən qaçdığı, SDQ-nin mülki şəxsləri zorla didərgin saldığı və çoxsaylı silahsız insanları öldürdüyü və işgəncə verdiyi anları əks etdirib.
Mehr Xəbər Agentliyinə danışan sudanlı tədqiqatçı və yazıçı Dr. İbrahim Nassir ölkəsindəki son hadisələri müzakirə edib.
1- Əl-Fəşirin süqutu insan haqlarının pozulmasının simvolu hesab olunur. İlk üç gündə əksəriyyəti Masalit etnik qrupundan olan 1500-dən çox mülki şəxsin öldürüldüyü və etnik təmizləməyə məruz qaldığı bildirilir. Bu hadisələrlə daxili siyasi böhranlar və xarici aktyorların rolu arasındakı əlaqəni necə qiymətləndirirsiniz?
-Xülasə edim: Bəli, Əl-Fəşir bu terrorçuların əlinə keçdi. Çoxlu insan həyatını itirdi; təəssüf ki, etnik təmizləmə baş verir. Orada insanlar dinlərinə, dillərinə və rənglərinə görə öldürülür. Bu Sürətli Dəstək Qüvvələri terror təşkilatı Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri tərəfindən dəstəklənir və bu təşkilat qırğınlar törədir. Sionist rejimi də bu işdə iştirak edir. Digər aktyor Liviyadakı Haftar qruplaşmasıdır. Bundan əlavə, Mərkəzi Afrika ölkəsi Çaddakı rejim də bu qrupu dəstəkləyir. Buna görə də, Sudanda baş verənlər yalnız Əl-Fəşirlə məhdudlaşmır; oxşar hadisələr digər şəhərlərdə də baş verir. Həm xarici, həm də daxili aktyorlar oxşar davranış nümayiş etdirirlər. Buna görə də vəziyyət çox pis və dəhşətlidir.
2- Sudanın xarici müdaxiləçi ölkələr üçün vacib hala gəlməsinin səbəbləri nələrdir?
-Bu yaxınlarda iştirakı sübut olunmuş bir dövlət var: Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri. Qeyd etdiyim ölkələr Liviya, İsrail rejimi və bəzi Çin texnologiyalarından istifadə edərək Sudana hücum edirlər. Bu o deməkdir ki, mühüm PUA-lar terrorçuların əlinə keçib. Nəticə etibarilə, bu qruplar son günlərdə üstünlük qazanıblar.
Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin bu cür aqressiv siyasət yürütməsinin səbəblərindən biri də müsəlmanlarla mübarizə aparmaq məqsədidir. O, artıq Qərb tərəfindən təyin edilmiş bir missiyanı öz üzərinə götürüb və onu yerinə yetirməyə çalışır. İkinci səbəb isə Sudanda çıxarılan qızıla nəzarət etməkdir. Bundan əlavə, bunu Sudanda ərəbləşdirmə layihəsinin davamı hesab etmək olar.
Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, sanki, ərəb hüquqlarını qoruyan bir aktyora çevrilib; lakin bu vəziyyət etnik təmizləməyə və demoqrafik dəyişikliklərə gətirib çıxarır. Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin məqsədi Sudanın bütün ehtiyatlarına nəzarət etmək və Sudanda öz gücünü möhkəmləndirməkdir. Bu vəziyyət yalnız Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri ilə məhdudlaşmır; qeyd etmək lazımdır ki, bu hadisələrin arxasında Qərb gücləri, xüsusən də sionist rejimi dayanır.
Bu hadisələr yalnız Sudanla məhdudlaşmamalıdır; Liviya, Tunis, Livan, İraq və Yəməndə baş verənləri müşahidə etmək Sudanda tətbiq olunan strategiyanı anlamaq üçün çox vacibdir. Onlar ölkələri parçalamaq, bölmək və idarə etmək strategiyası ilə mərkəzi hökumətləri zəiflətməyə çalışırlar.
3- Sudandakı son hadisələrə beynəlxalq reaksiyaları necə qiymətləndirirsiniz?
-Sudanda son zamanlar geniş yayılmış bir şüar var: "Sudanın Sudandan başqa dostu yoxdur". Bu ifadənin əsas reallığı ondan ibarətdir ki, heç bir dövlət Sudanı dəstəkləmir. Beynəlxalq ictimaiyyətin bu hadisələrə reaksiyası ümumiyyətlə media ilə məhdudlaşıb.
Lakin, Sürətli Dəstək Qüvvələrinin rəhbərini terror təşkilatının lideri kimi müəyyən etmək diplomatik balansı dəyişə və bu halda onun təcrid olunması kimi müsbət inkişaflara səbəb ola bilər. Buna görə də, Fəşirdəki qırğın Qəzzadakı hadisələrlə eyni beynəlxalq əks-səda doğurursa, bu, irəliyə doğru əhəmiyyətli bir addım olardı.
Xüsusilə vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları (QHT-lər) Qərbdə Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə qarşı çıxırlar və beynəlxalq arenada boykot təşəbbüslərinin başlanğıcını görə bilərik. Buna görə də, bilirik ki, Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin bu baxımdan gələcəyi olmayacaq və uduzan aktyor olacaq. Qərbdəki bütün investisiyalarını bloklamaq mümkün ola bilər; bəlkə də başqası ağlına gələr, amma bu dövlət ağlına gəlməyəcək. İranı hədəf aldıqları kimi, Sudanı da eyni şəkildə hədəf alırlar. Buna görə də, bizim də oxşar aqibətimiz var.
4- Mövcud vəziyyəti və müdaxilə edən gücləri nəzərə alsaq, Sudanın gələcəyi üçün gözləntilər və mümkün ssenarilər nələrdir? Bundan əlavə, Sudandakı mövcud vəziyyətdən çıxmaq üçün mümkün və real həll yolları hansılardır?
-İndi isə məqsədlərinə gəldikdə, onlar mərkəzi hökuməti zəiflətmək, ölkəni bölmək və Sudanda iki hökumət qurmaq istəyirlər. Bu strategiya ilə onlar Sudanı zəiflətməyi və onu mövcud regional inkişaflardan uzaq, zəif bir ölkəyə çevirməyi hədəfləyirlər. Sudan bir vaxtlar HƏMAS-ın əsas dəstəkçisi idi və bu səbəbdən sionistlər tərəfindən cəzalandırılır.
Bundan əlavə, ərəb krallıqları Sudan xalqının demokratikləşməsini və ya seçkilər keçirməsini istəmirlər. Sürətli Dəstək Qüvvələrinin liderləri olan Daqalo ailəsi özlərini kral təyin etmək üçün plan qururlar. Buna görə də, onların planı Sudanı parçalamaq, iki ölkəyə bölmək və xaosa salmaq, vətəndaş müharibələri ilə üzləşən zəif bir ölkəyə çevirməkdir.
Həll məsələsinə gəldikdə, vurğulamaq istəyirəm ki, diplomatik həllər həmişə vacibdir; lakin biz onları gözləmirik, çünki bu hərəkətlər qlobal ölçüyə malikdir. Sudanda baş verənlər Qərb və Amerikanın bu bölgədə yürütdüyü siyasətin davamıdır. Buna görə də məqsəd ölkəni parçalamaq, sosial cəhətdən zəiflətmək və iqtisadi cəhətdən parçalamaqdır. Bu proses Sudanı uğursuz bir dövlətə çevirməyi hədəfləyir.