20 yanvar tarixində Trampın ABŞ-da yenidən hakimiyyətə gəlməsindən bəri o, üç mürəkkəb xarici məsələ ilə üzləşib: İran, Ukrayna və Qəzzə.
Son doqquz ay ərzində Tramp demək olar ki, bütün xarici siyasət fəaliyyətini bu üç mövzuya həsr edib və növbə ilə hər birinə diqqət yetirib. Lakin ən azı media səviyyəsində o, heç vaxt eyni vaxtda bu üç məsələ üzərində cəmləşməyib. Bəzən bir neçə həftə, hətta bir ay ərzində İran məsələsi və danışıqları ön plana çıxıb, bəzən Ukrayna müharibəsi və Rusiya ilə mümkün razılaşma, bəzən isə Qəzzə mövzusu gündəmi tutub.
Maraqlıdır ki, Tramp hər dəfə bu üç məsələdən birinə diqqətini yönəldərkən, danışıqların başlanması ərəfəsində böyük bir həyəcanla yaxın razılaşmadan danışıb və bu, dəfələrlə analitikləri və müşahidəçiləri çaşdırıb. Əgər Trampın dediklərinə baxılsa, onun prezidentliyinin ilk bir-iki ayı ərzində həm Qəzzə müharibəsi, həm Ukrayna müharibəsi, həm də İranla qarşıdurma həll olunmalı və hər üç mövzu üzrə razılaşma əldə edilməliydi.
İndi isə Tramp yenidən Qəzzə dayanacağına qayıdıb. İran və Ukrayna məsələlərindəki dalan vəziyyətindən sonra bu mövzu yenidən gündəmə gəlib və böyük nikbinlik fonunda yaxın razılaşma üçün ən əlverişli məsələ kimi dünya xəbərlərinin mərkəzinə çıxıb.
Qəzzə müharibəsi ilə bağlı Tramp bu yaxınlarda səkkiz ərəb və islam ölkəsinin liderləri ilə görüşdən sonra bir plan təqdim edib. Baxmayaraq ki, o, həmin ölkələrin iradlarını planına daxil etməyib və Netanyahunun təzyiqi ilə plan İsrailin maraqlarına uyğun şəkildə dəyişdirilib, Tramp yenə də bu təşəbbüsü ətrafında güclü media dalğası yaratmağa müvəffəq olub. Beləcə, bütün diqqət HƏMAS-a yönəlib və təşkilat üzərinə bu planı qəbul etməsi üçün böyük beynəlxalq təzyiq formalaşıb.
HƏMAS isə iki gün əvvəl verdiyi yarımçıq razılıqla məsələni yenidən Tramp və Netanyahunun masasına qaytardı. HƏMAS-ın cavabı Tramp tərəfindən müsbət qarşılandı və bu, həm onun davranışı, həm də regionda və beynəlxalq aləmdə yaranan müsbət atmosfer HƏMAS üçün bu təzyiqlərdən xilas olmaq üçün bir növ “xilas paraşütü” rolunu oynadı — baxmayaraq ki, hələlik nə konkret hadisə baş verib, nə də razılaşma əldə olunub.
Tramp planını elə bir şəkildə təqdim etdi və onun qeyd-şərtsiz qəbulunun vacibliyindən elə danışdı ki, sanki danışıqlar və güzəşt üçün heç bir yer qalmayıb. Bununla belə, HƏMAS öz cavabında planın detalları üzərində danışıqların aparılmasına israr etdi və bu danışıqların bu gün axşam Misirdə başlanması planlaşdırılır.
Tramp, Rusiya və İranla razılaşmadan ümidini kəsdikdən sonra, indi ümid edir ki, 10 oktyabra qədər İsrail və HƏMAS arasında bir razılaşma əldə olunacaq və o, bununla Nobel Sülh Mükafatına namizədliyini gücləndirə biləcək.
Hazırda bütün baxışlar Misirin Şarm əl-Şeyx şəhərinə yönəlib. Lakin Trampın son doqquz aylıq davranış təcrübəsinə əsasən demək olar ki, razılaşma əldə olunmadan onun baş tutacağı barədə qəti danışmaq hələ tezdir.
Reallıq budur ki, Şarm əl-Şeyx danışıqlarının qarşısında ciddi maneələr var. Amma nəticə, əsasən, Trampın Netanyahunu Qəzzə müharibəsinin dayandırılması, İsrail qoşunlarının tam geri çəkilməsi və bunun üçün konkret vaxt cədvəlinin müəyyənləşdirilməsi üçün nə qədər ciddi təzyiq göstərə biləcəyindən asılı olacaq.
Əgər İsrail bu danışıqlarda Trampın planında yalnız girovların azad edilməsini, lakin Qəzzədən geri çəkilmə və müharibənin dayandırılması məsələlərini istisna edən yanaşmanı əsas məqsəd seçərsə, bu plan da, danışıqlar da dalana dirənəcək. Əks halda, razılaşma mümkündür.
Əgər Şarm əl-Şeyx danışıqları sadəcə girovların azad edilməsi deyil, müharibənin və soyqırımın dayandırılmasına əsaslanan bir razılaşma ilə nəticələnərsə, bu, bir tərəfdən Trampın “müharibələri bitirmək” yönündəki tezisini ilk dəfə möhkəmləndirəcək, digər tərəfdən isə ona İran və Ukrayna məsələlərində fəallığı bərpa etmək üçün yeni və güclü stimul verəcək. Gözləyək...
Qəzzə dayanacağında Tramp
20 yanvar tarixində Trampın ABŞ-da yenidən hakimiyyətə gəlməsindən bəri o, üç mürəkkəb xarici məsələ ilə üzləşib: İran, Ukrayna və Qəzzə.
Son doqquz ay ərzində Tramp demək olar ki, bütün xarici siyasət fəaliyyətini bu üç mövzuya həsr edib və növbə ilə hər birinə diqqət yetirib. Lakin ən azı media səviyyəsində o, heç vaxt eyni vaxtda bu üç məsələ üzərində cəmləşməyib. Bəzən bir neçə həftə, hətta bir ay ərzində İran məsələsi və danışıqları ön plana çıxıb, bəzən Ukrayna müharibəsi və Rusiya ilə mümkün razılaşma, bəzən isə Qəzzə mövzusu gündəmi tutub.
Maraqlıdır ki, Tramp hər dəfə bu üç məsələdən birinə diqqətini yönəldərkən, danışıqların başlanması ərəfəsində böyük bir həyəcanla yaxın razılaşmadan danışıb və bu, dəfələrlə analitikləri və müşahidəçiləri çaşdırıb. Əgər Trampın dediklərinə baxılsa, onun prezidentliyinin ilk bir-iki ayı ərzində həm Qəzzə müharibəsi, həm Ukrayna müharibəsi, həm də İranla qarşıdurma həll olunmalı və hər üç mövzu üzrə razılaşma əldə edilməliydi.
İndi isə Tramp yenidən Qəzzə dayanacağına qayıdıb. İran və Ukrayna məsələlərindəki dalan vəziyyətindən sonra bu mövzu yenidən gündəmə gəlib və böyük nikbinlik fonunda yaxın razılaşma üçün ən əlverişli məsələ kimi dünya xəbərlərinin mərkəzinə çıxıb.
Qəzzə müharibəsi ilə bağlı Tramp bu yaxınlarda səkkiz ərəb və islam ölkəsinin liderləri ilə görüşdən sonra bir plan təqdim edib. Baxmayaraq ki, o, həmin ölkələrin iradlarını planına daxil etməyib və Netanyahunun təzyiqi ilə plan İsrailin maraqlarına uyğun şəkildə dəyişdirilib, Tramp yenə də bu təşəbbüsü ətrafında güclü media dalğası yaratmağa müvəffəq olub. Beləcə, bütün diqqət HƏMAS-a yönəlib və təşkilat üzərinə bu planı qəbul etməsi üçün böyük beynəlxalq təzyiq formalaşıb.
HƏMAS isə iki gün əvvəl verdiyi yarımçıq razılıqla məsələni yenidən Tramp və Netanyahunun masasına qaytardı. HƏMAS-ın cavabı Tramp tərəfindən müsbət qarşılandı və bu, həm onun davranışı, həm də regionda və beynəlxalq aləmdə yaranan müsbət atmosfer HƏMAS üçün bu təzyiqlərdən xilas olmaq üçün bir növ “xilas paraşütü” rolunu oynadı — baxmayaraq ki, hələlik nə konkret hadisə baş verib, nə də razılaşma əldə olunub.
Tramp planını elə bir şəkildə təqdim etdi və onun qeyd-şərtsiz qəbulunun vacibliyindən elə danışdı ki, sanki danışıqlar və güzəşt üçün heç bir yer qalmayıb. Bununla belə, HƏMAS öz cavabında planın detalları üzərində danışıqların aparılmasına israr etdi və bu danışıqların bu gün axşam Misirdə başlanması planlaşdırılır.
Tramp, Rusiya və İranla razılaşmadan ümidini kəsdikdən sonra, indi ümid edir ki, 10 oktyabra qədər İsrail və HƏMAS arasında bir razılaşma əldə olunacaq və o, bununla Nobel Sülh Mükafatına namizədliyini gücləndirə biləcək.
Hazırda bütün baxışlar Misirin Şarm əl-Şeyx şəhərinə yönəlib. Lakin Trampın son doqquz aylıq davranış təcrübəsinə əsasən demək olar ki, razılaşma əldə olunmadan onun baş tutacağı barədə qəti danışmaq hələ tezdir.
Reallıq budur ki, Şarm əl-Şeyx danışıqlarının qarşısında ciddi maneələr var. Amma nəticə, əsasən, Trampın Netanyahunu Qəzzə müharibəsinin dayandırılması, İsrail qoşunlarının tam geri çəkilməsi və bunun üçün konkret vaxt cədvəlinin müəyyənləşdirilməsi üçün nə qədər ciddi təzyiq göstərə biləcəyindən asılı olacaq.
Əgər İsrail bu danışıqlarda Trampın planında yalnız girovların azad edilməsini, lakin Qəzzədən geri çəkilmə və müharibənin dayandırılması məsələlərini istisna edən yanaşmanı əsas məqsəd seçərsə, bu plan da, danışıqlar da dalana dirənəcək. Əks halda, razılaşma mümkündür.
Əgər Şarm əl-Şeyx danışıqları sadəcə girovların azad edilməsi deyil, müharibənin və soyqırımın dayandırılmasına əsaslanan bir razılaşma ilə nəticələnərsə, bu, bir tərəfdən Trampın “müharibələri bitirmək” yönündəki tezisini ilk dəfə möhkəmləndirəcək, digər tərəfdən isə ona İran və Ukrayna məsələlərində fəallığı bərpa etmək üçün yeni və güclü stimul verəcək. Gözləyək...