Ayətullah Seyid Hadi əl-Müdərrisi təxminən bir ay əvvəl verdiyi video çıxışında İraqı ciddi təhlükələrin gözlədiyini bildirmişdi. O, Türkiyənin dəstəyi ilə Mosul vasitəsilə İraq xalqına qarşı müəyyən planların həyata keçirildiyini bildirmişdi. Müdərrisi Ərdoğanın rolunu Səddamın roluna bənzədərək, Səddam dövründə yüzlərlə alimin və minlərlə kişi və qadının qətliamını xatırlatmışdı. O, bütün bu addımların əsas məqsədinin Bağdada çatmaq olduğunu iddia etmişdi.
“Əlbəttə ki, Türkiyənin İraq üçün pərdəarxası planlarından xəbərdar olmağım mümkün deyil. Hökumətin gizli danışıqları haqqında ətraflı məlumatım yoxdur. Bununla belə, İran, İraq, Bəhreyn, Küveyt, Livan və Yəməndə nəşr edən şiə alimlərini yaxından izləyirəm. Həmçinin, mümkün olduqda Türkiyədə aparılan ilahiyyat tədqiqatlarını izləməyə çalışıram. Buna görə də qiymətləndirmələrimin bu mənbələrə əsaslandığı bilinməsini istəyirəm.
Qonşuluğumuzdakı bir ölkədə bir alimin Türkiyənin siyasətindən narahat olması həm dini qardaşlıq, həm də vətəndaşlar baxımından hamımızı kədərləndirən bir məsələdir. Bundan əlavə, şikayətçinin bizə zərər istəmək əlaməti göstərməyən bir alim olması narahatlığımızı daha da artırır. İzləyə bildiyim qədəriylə - daim lənət oxuyan Britaniya şiələri və marjinal qruplar istisna olmaqla - əminliklə deyə bilərəm ki, şiə alimlərinin böyük əksəriyyətinin qonşu ölkələrdəki müsəlmanlar üçün yaxşılıq və xeyirxahlıqdan başqa bir məqsədi yoxdur. Onların həll yönümlü yanaşmasında ən kiçik bir tərəddüd görmədim.
İraqlı alimlərin və ümumiyyətlə şiə alimlərinin təqib edilməsi mənə TRT-nin baş direktoru Mehmet Zahid Sobacının "Biz İranı narahat etməliyik" ifadəsini xatırladır. Hökumətin bütün müzakirələrə baxmayaraq onu işdən çıxarmaması bu yanaşmanın səssizcə təsdiqlənməsini göstərir.
Bəs şiə alimləri bizə zərər istəməsələr, niyə ölkəmizi idarə edənlər İraqlı alimləri narahat edə biləcək addımlar atırlar? Müdərrisinin sözlərinə görə, bunun əsas səbəbi İraqda şiələrin dominantlığına dözümsüzlükdür. Məncə, bu, ən vacib amillərdən biridir, bəlkə də yeganə səbəbdir. Təəssüf ki, bəzi dairələrdə şiələri görməzdən gəlmək, onlara yuxarıdan aşağı baxmaq və onların alimlərini görməzdən gəlmək münasibəti geniş yayılmışdır.
İraqda şiə hakimiyyəti (müctəhid) həm demokratiyanın, həm də tarixi reallıqların təbii nəticəsidir. İraqda şiələr əksəriyyəti təşkil edir və onların hakimiyyətdə olması tamamilə ağlabatandır. Şiələrin İraqla güclü tarixi və mənəvi əlaqələri var; müqəddəs dəyərlərinin əhəmiyyətli bir hissəsi orada yerləşir. Üstəlik, İraq torpaqları üçün ən ağır qiyməti ödəyən şiələrdir: onlar yüzlərlə alimi və minlərlə günahsız insanı qurban veriblər. Bəs niyə onların hakimiyyətini qəribə hesab edirlər?
Türkiyədə ilahiyyatçıların və mədrəsə alimlərinin əksəriyyətinin şiə alimlərinin əsərlərini kifayət qədər nəzərə almaması, onları görməzdən gəlməsi və hətta əsərlərini biblioqrafiyalarına daxil etmək istəməməsi təəccüblüdür. Həqiqətən də, bu sahədə şiə tədqiqatlarının tanınması bir çox alimin işlərini qurduğu təməlləri sarsıda bilər. Hər kəs bununla üzləşməyə cəsarət etmir. Məsələn, təsəvvür edin ki, 80 cildlik "Təsnim fi Təfsir əl-Quran" əsərinin müəllifi Cavad Amuli Türkiyədə təqdim olunsa və konfranslara dəvət olunsaydı, bunun hansı təsiri olardı?
Şiə alimləri bir neçə cəhətdən fərqlidirlər:
Dini elmin istənilən sahəsində ixtisaslaşsalar belə, məntiq, fəlsəfə və üsul elmləri sahəsində mütləq qabaqcıl biliklərə malikdirlər.
Onlar müasir fəlsəfi tədqiqatları yaxından izləyir.
Onlar elmi bilikləri qədər etik mövqeləri ilə də fərqlənirlər; biliklərinə əməl etməyi üstün tuturlar.
Niyyətləri əsasən səmimiyyətdən ibarətdir; hərəkətlərinin əsası Allahın iradəsidir.
İnanıram ki, siyasi iğtişaşların əhəmiyyətli bir hissəsi bu keyfiyyət fərqlərindən qaynaqlanır. İraqdakı hadisələr Türkiyədəki mövcud hökumətin dini dəyərləri necə instrumentallaşdırdığını göstərir. Bunun əksinə olaraq, şiə alimləri həm şifahi, həm də praktik olaraq dinin məqsədlərinə çatmaq üçün istifadə ediləcək bir vasitə olmadığını nümayiş etdirirlər. Bunun ən konkret nümunələrindən biri Ərbəin yürüşləridir.
Ən azı 20 milyon insanın iştirak etdiyi İraqa bu illik səfər turizm baxımından böyük bir gəlir mənbəyidir. Türkiyədə belə bir ziyarətçi axını olsaydı, bölgədə nəhəng otellər, lüks kurortlar və ticarət binaları yaranardı. İraq nə edir? Pulsuz yemək, içki və yaşayış yeri təklif edir. Niyə? Əhli-beyt ziyarətçiləri üçün bir mükafat olaraq. Qonaqpərvərliyini dünyaya nümayiş etdirmək üçün.
İraq hökuməti hər kəsin məmnuniyyətlə ödəyəcəyi adambaşına cəmi 100 dollar alsaydı, ildə 2 milyard dollar qazanardı. Lakin əhalinin Türkiyədən daha kasıb olmasına baxmayaraq, onlar belə bir qazancı qəbul etməyə qərar verməyiblər.
Mənim fikrimcə, İraq Əhli-beyt dəyərlərinin nümayiş olunduğu bir yerdir. Onların tarixi, gələcəyi və müqəddəsliyi oradadır. ABŞ və müttəfiqlərinin Əhli-beyt üzvlərinə görə narahat olması təəccüblü deyil; əlbəttə ki, onların İraq üçün müxtəlif planlar hazırlayacaqları gözlənilir. Kədərli olan odur ki, Türkiyə, Suriya və Səudiyyə Ərəbistanı kimi ölkələr bəzən bu planlarda rol oynayırlar. Beləliklə, Trampın bu yaxınlarda bu ölkələrə etdiyi jestlərin müqabilində nə gözlədiyi daha aydın olur.”
Veysel Çelik
İraq torpaqları üçün ən ağır qiyməti ödəyən şiələrdir
Ayətullah Seyid Hadi əl-Müdərrisi təxminən bir ay əvvəl verdiyi video çıxışında İraqı ciddi təhlükələrin gözlədiyini bildirmişdi. O, Türkiyənin dəstəyi ilə Mosul vasitəsilə İraq xalqına qarşı müəyyən planların həyata keçirildiyini bildirmişdi. Müdərrisi Ərdoğanın rolunu Səddamın roluna bənzədərək, Səddam dövründə yüzlərlə alimin və minlərlə kişi və qadının qətliamını xatırlatmışdı. O, bütün bu addımların əsas məqsədinin Bağdada çatmaq olduğunu iddia etmişdi.
“Əlbəttə ki, Türkiyənin İraq üçün pərdəarxası planlarından xəbərdar olmağım mümkün deyil. Hökumətin gizli danışıqları haqqında ətraflı məlumatım yoxdur. Bununla belə, İran, İraq, Bəhreyn, Küveyt, Livan və Yəməndə nəşr edən şiə alimlərini yaxından izləyirəm. Həmçinin, mümkün olduqda Türkiyədə aparılan ilahiyyat tədqiqatlarını izləməyə çalışıram. Buna görə də qiymətləndirmələrimin bu mənbələrə əsaslandığı bilinməsini istəyirəm.
Qonşuluğumuzdakı bir ölkədə bir alimin Türkiyənin siyasətindən narahat olması həm dini qardaşlıq, həm də vətəndaşlar baxımından hamımızı kədərləndirən bir məsələdir. Bundan əlavə, şikayətçinin bizə zərər istəmək əlaməti göstərməyən bir alim olması narahatlığımızı daha da artırır. İzləyə bildiyim qədəriylə - daim lənət oxuyan Britaniya şiələri və marjinal qruplar istisna olmaqla - əminliklə deyə bilərəm ki, şiə alimlərinin böyük əksəriyyətinin qonşu ölkələrdəki müsəlmanlar üçün yaxşılıq və xeyirxahlıqdan başqa bir məqsədi yoxdur. Onların həll yönümlü yanaşmasında ən kiçik bir tərəddüd görmədim.
İraqlı alimlərin və ümumiyyətlə şiə alimlərinin təqib edilməsi mənə TRT-nin baş direktoru Mehmet Zahid Sobacının "Biz İranı narahat etməliyik" ifadəsini xatırladır. Hökumətin bütün müzakirələrə baxmayaraq onu işdən çıxarmaması bu yanaşmanın səssizcə təsdiqlənməsini göstərir.
Bəs şiə alimləri bizə zərər istəməsələr, niyə ölkəmizi idarə edənlər İraqlı alimləri narahat edə biləcək addımlar atırlar? Müdərrisinin sözlərinə görə, bunun əsas səbəbi İraqda şiələrin dominantlığına dözümsüzlükdür. Məncə, bu, ən vacib amillərdən biridir, bəlkə də yeganə səbəbdir. Təəssüf ki, bəzi dairələrdə şiələri görməzdən gəlmək, onlara yuxarıdan aşağı baxmaq və onların alimlərini görməzdən gəlmək münasibəti geniş yayılmışdır.
İraqda şiə hakimiyyəti (müctəhid) həm demokratiyanın, həm də tarixi reallıqların təbii nəticəsidir. İraqda şiələr əksəriyyəti təşkil edir və onların hakimiyyətdə olması tamamilə ağlabatandır. Şiələrin İraqla güclü tarixi və mənəvi əlaqələri var; müqəddəs dəyərlərinin əhəmiyyətli bir hissəsi orada yerləşir. Üstəlik, İraq torpaqları üçün ən ağır qiyməti ödəyən şiələrdir: onlar yüzlərlə alimi və minlərlə günahsız insanı qurban veriblər. Bəs niyə onların hakimiyyətini qəribə hesab edirlər?
Türkiyədə ilahiyyatçıların və mədrəsə alimlərinin əksəriyyətinin şiə alimlərinin əsərlərini kifayət qədər nəzərə almaması, onları görməzdən gəlməsi və hətta əsərlərini biblioqrafiyalarına daxil etmək istəməməsi təəccüblüdür. Həqiqətən də, bu sahədə şiə tədqiqatlarının tanınması bir çox alimin işlərini qurduğu təməlləri sarsıda bilər. Hər kəs bununla üzləşməyə cəsarət etmir. Məsələn, təsəvvür edin ki, 80 cildlik "Təsnim fi Təfsir əl-Quran" əsərinin müəllifi Cavad Amuli Türkiyədə təqdim olunsa və konfranslara dəvət olunsaydı, bunun hansı təsiri olardı?
Şiə alimləri bir neçə cəhətdən fərqlidirlər:
Dini elmin istənilən sahəsində ixtisaslaşsalar belə, məntiq, fəlsəfə və üsul elmləri sahəsində mütləq qabaqcıl biliklərə malikdirlər.
Onlar müasir fəlsəfi tədqiqatları yaxından izləyir.
Onlar elmi bilikləri qədər etik mövqeləri ilə də fərqlənirlər; biliklərinə əməl etməyi üstün tuturlar.
Niyyətləri əsasən səmimiyyətdən ibarətdir; hərəkətlərinin əsası Allahın iradəsidir.
İnanıram ki, siyasi iğtişaşların əhəmiyyətli bir hissəsi bu keyfiyyət fərqlərindən qaynaqlanır. İraqdakı hadisələr Türkiyədəki mövcud hökumətin dini dəyərləri necə instrumentallaşdırdığını göstərir. Bunun əksinə olaraq, şiə alimləri həm şifahi, həm də praktik olaraq dinin məqsədlərinə çatmaq üçün istifadə ediləcək bir vasitə olmadığını nümayiş etdirirlər. Bunun ən konkret nümunələrindən biri Ərbəin yürüşləridir.
Ən azı 20 milyon insanın iştirak etdiyi İraqa bu illik səfər turizm baxımından böyük bir gəlir mənbəyidir. Türkiyədə belə bir ziyarətçi axını olsaydı, bölgədə nəhəng otellər, lüks kurortlar və ticarət binaları yaranardı. İraq nə edir? Pulsuz yemək, içki və yaşayış yeri təklif edir. Niyə? Əhli-beyt ziyarətçiləri üçün bir mükafat olaraq. Qonaqpərvərliyini dünyaya nümayiş etdirmək üçün.
İraq hökuməti hər kəsin məmnuniyyətlə ödəyəcəyi adambaşına cəmi 100 dollar alsaydı, ildə 2 milyard dollar qazanardı. Lakin əhalinin Türkiyədən daha kasıb olmasına baxmayaraq, onlar belə bir qazancı qəbul etməyə qərar verməyiblər.
Mənim fikrimcə, İraq Əhli-beyt dəyərlərinin nümayiş olunduğu bir yerdir. Onların tarixi, gələcəyi və müqəddəsliyi oradadır. ABŞ və müttəfiqlərinin Əhli-beyt üzvlərinə görə narahat olması təəccüblü deyil; əlbəttə ki, onların İraq üçün müxtəlif planlar hazırlayacaqları gözlənilir. Kədərli olan odur ki, Türkiyə, Suriya və Səudiyyə Ərəbistanı kimi ölkələr bəzən bu planlarda rol oynayırlar. Beləliklə, Trampın bu yaxınlarda bu ölkələrə etdiyi jestlərin müqabilində nə gözlədiyi daha aydın olur.”
Veysel Çelik