Əvvəlcə prosesdən kənarlaşdırılan avropalılar, yalnız onların razılığı ilə həll edilə bilən vacib məsələlərdən istifadə edərək Ukrayna ilə Rusiya arasındakı sülh danışıqlarında təsirini bərpa etməyi hədəfləyirlər. Bəs bu məqamlar nələrdir?
ABŞ və Rusiya tərəfindən hazırlanan və Ukraynadakı müharibəyə son qoymağı hədəfləyən 28 bəndlik sülh planı Avropada xeyli təəccüb doğurub. Mətnin hərtərəfli müddəaları bir çox Avropa paytaxtlarında Moskvanın xeyrinə həddindən artıq güzəştli bir yanaşma kimi qəbul edilib.
Planın şərtləri o deməkdir ki, Avropa öz təhlükəsizlik arxitekturasına nəzarəti itirəcək və Moskvaya qarşı bəzi əsas təsirlərini itirməsinə səbəb ola bilər.
Buna görə də, Aİ və müttəfiqləri qarşıdakı prosesə, xüsusən də sanksiyalardan müdafiəyə qədər onların iştirakını tələb edən məsələlərdə daxil edilməsini tələb edirlər.
Danışıqlarda avropalıları birbaşa narahat edən vacib məsələlər aşağıdakılardır:
Ukraynanın NATO üzvlüyü diqqət mərkəzindədir.
Ukrayna uzun müddətdir ki, üzvlərini kollektiv müdafiə bəndi ilə qoruyan transatlantik alyansa - NATO-ya qoşulmağa çalışır. Rusiyanın işğalından ağır zərbə alan Ukrayna 5-ci maddəni gələcək hücumlara qarşı ən güclü maneə kimi görür.
Bu ilin əvvəlində Baş katib Mark Rutte Ukraynanın NATO-ya daxil olmasını "dönməz yol" kimi təsvir etmişdi. Lakin müttəfiqlər arasında aydın bir konsensusun olmaması səbəbindən Ukraynanın qəbul yol xəritəsi hələ də qeyri-müəyyən olaraq qalır. Moskva üçün Kiyevin NATO-ya qəbulu qəti qırmızı xəttdir.
Ötən həftə sızdırılan plan layihəsində Ukraynanın birdəfəlik xaric edilməsini təklif edən geniş bir müddəa var idi: “Ukrayna konstitusiyasında NATO-ya qoşulmayacağını və NATO öz nizamnaməsində Ukraynanın gələcəkdə qəbul edilməyəcəyini nəzərdə tutan bir müddəa daxil edəcək.”
Bu bəyanat avropalılar tərəfindən ciddi şəkildə narazılıqla qarşılanıb, çünki bu, Rusiyaya faktiki olaraq NATO üzərində veto hüququ verir və təhlükəli bir presedent yaratmaq riskini yaradır.
Avropalılar NATO ilə bağlı bütün qərarların yalnız NATO müttəfiqləri tərəfindən qəbul edilməli olduğuna israr edirlər.
Eyni məntiq sülh planındakı digər bir bəndə, NATO qoşunlarının Ukrayna ərazisində yerləşdirilməsi ehtimalına da aiddir. Bu ideya ilk dəfə Fransa və Birləşmiş Krallığın rəhbərlik etdiyi “İstəklilər Koalisiyası” tərəfindən irəli sürülmüşdür.
Sentyabr ayında Fransa prezidenti Emmanuel Makron 26 ölkənin gələcək təhlükəsizlik zəmanətlərinin bir hissəsi olaraq Ukraynaya təhlükəsizlik qüvvələri göndərməyə və ya quru, dəniz və ya havada dəstək verməyə razı olduğunu açıqladı.
Avropalılar sülh danışıqlarında daha çox iştirak etmək istəyirlər
Sanksiyaların yumşaldılması: Çətinlik çəkən Rusiya iqtisadiyyatı üçün kritik bir məsələ
Avropa Birliyi Rusiyanın müharibəni maliyyələşdirmək qabiliyyətini zəiflətmək üçün Moskvaya qarşı 19 sanksiya paketi tətbiq edib.
Bu sanksiyalar əhatəli və mürəkkəbdir və idxal və ixracdan bankçılıq, enerji, nəqliyyat, müdafiə, xidmətlər və mediaya qədər geniş sektorları əhatə edir. Həmçinin, Rusiyanı dəstəkləməkdə ittiham olunan 2700-dən çox şəxs və qurum qara siyahıya alınıb.
Sanksiyaların yumşaldılması Kremlin arzu siyahısında yüksək yer tutur.
Mart ayında edilən ilk cəhd Brüssel tərəfindən qəti şəkildə rədd edildi. İndi yeni bir cəhd başlayır və 28 maddəlik plan sanksiyaların "mərhələlərlə və hər bir hal üçün ayrıca" qaldırılmasını tələb edir.
Bu iqtisadi nəfəs alan məkanın həqiqətən əldə edilib-edilməyəcəyi əsasən Aİ-dən asılıdır, çünki Qərb müttəfiqləri arasında ən geniş sanksiya rejimini idarə edən aktyordur.
Rəsmilər və diplomatlar sanksiyaların bu qədər sürətli yumşaldılmasında maraqlı deyillər və Rusiyanın Ukraynaya yenidən hücum etməyəcəyinə dair heç bir zəmanət olmadan geri çəkilməyi riskli hesab edirlər.
Danışıqlar davam etdikcə, Aİ-nin zərurət yarandıqda sərt sanksiyaları yenidən tətbiq etməyə imkan verəcək uzunmüddətli, diqqətlə planlaşdırılmış bir zaman xətti üçün çalışması gözlənilir.
Bundan əlavə, sanksiyalar yumşaldılsa belə, bəzi vacib sahələr sanksiyaların əhatə dairəsindən kənara çıxır. Aİ 2028-ci ilə qədər Rusiyanın enerji alışını dönməz şəkildə dayandırmaq planı üzərində işləyir və Moskvanı müştərilərindən məhrum etməyi hədəfləyir.
Rusiya Mərkəzi Bankının aktivlərinin dondurulması
Aİ-yə manevr üçün ən böyük imkan verən sanksiya Rusiya Mərkəzi Bankının aktivlərinin dondurulması idi. Aİ daxilində bloklanmış bu aktivlərin dəyəri heyrətamiz dərəcədə 210 milyard avroya çatır. Bu, avropalılar arasında qəzəb və məyusluğa səbəb olub və onlar aktivləri Rusiyanı müharibənin vurduğu ziyanı ödəməyə məcbur etmək üçün ən güclü vasitə hesab edirlər.
Danışıqlar sürətlə irəlilədikcə, avropalılar aktivlərin asanlıqla açıla bilməyəcəyini və Rusiyanın kompensasiya ödəməli olduğunu vurğulayırlar. Bir rəsmi Euronews-a bildirib ki, ötən həftə elan edilən plan "iqtisadi vəhşilik"dir.
Aİ Şurasının prezidenti Antonio Kosta Ukraynanın maliyyələşdirmə boşluğunun necə həll ediləcəyi ilə bağlı qərarın dekabrın ortalarında veriləcəyini bildirib. Avropa İttifaqı həmçinin G7-nin üzvüdür.
G8-də Rusiyanın qlobal reinteqrasiyası
28 maddəlik plan həmçinin Rusiyanın G8-ə geri dəvət olunmasını nəzərdə tutur. Bu addım Putinin beynəlxalq arenadan və əsas qlobal güclərdən təcrid olunmasına faktiki olaraq son qoyacaq bir addım kimi qəbul edilir. ABŞ prezidenti Donald Tramp da Rusiyanın qayıdışını açıq şəkildə dəstəkləyib.
Rusiya 2014-cü ildə Krımın ilhaqından sonra G8-dən birdəfəlik çıxarıldı. Qrup daha sonra G7 adlandırıldı və o vaxtdan bəri bu ad altında qalır.
İyun ayında Tramp "Putin G8-dən qovulduqda özünü təhqir olunmuş hiss etdiyi üçün mənimlə və başqası ilə danışmır" deyə bəyan etdi və Rusiyanın çıxarılmasını "böyük səhv" adlandırdı.
Lakin Rusiyanın qərarları konsensusla qəbul edən bir qurum olan G8-ə qayıtması üçün Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa, İtaliya, Kanada və Yaponiyanın, eləcə də Aİ-nin təsdiqi tələb olunacaq.
Rusiyanın qayıtması bu ölkələr üçün əhəmiyyətli bir geriləmə olacaq, çünki bu, Ukraynaya hücum üçün həyata keçirilən təcrid siyasətinin uğursuzluğunu təmsil edəcək.
Analitiklər iddia edirlər ki, belə bir addım Putin üçün siyasi əfv olacaq.
Ukrayna üçün Aİ üzvlüyü
Moskva Ukraynanın NATO-ya qoşulmasına qəti şəkildə qarşıdır, lakin ölkənin Aİ üzvlüyü məsələsində daha ehtiyatlıdır. Lakin Vaşinqton bunu Kiyev üçün bir növ "təsəlli mükafatı" kimi dəstəkləyir. 28 bəndlik planda deyilir ki, “Ukrayna Aİ üzvlüyünə uyğundur və bu məsələ müzakirə olunduğu müddətdə Avropa bazarına qısamüddətli imtiyazlı giriş əldə edəcək”.
Brüssel üzvlüyün tamamilə “ləyaqət əsaslı” olduğunu və siyasi danışıqların və ya xarici razılaşmaların nəticəsi olmadığını vurğulayır. Sanksiyalar kimi, üzvlük də yekdil razılıq tələb edir.
Ukrayna struktur islahatlar sayəsində texniki irəliləyiş əldə etsə də, Macarıstanın vetosu ölkənin bu il hər hansı bir tədbir görməsinin qarşısını alıb.
Avropa Komissiyasının prezidenti Ursula fon der Leyen həftəsonu bildirib ki, Ukraynanın gələcəkdə hansı ittifaqlara qoşulacağına xarici təzyiq deyil, Kiyev qərar verəcək.
“Ukrayna öz taleyini seçmək azadlığına və suveren hüququna malik olmalıdır. Onlar Avropa yolunu seçiblər”, - fon der Leyen deyib.
Ukrayna sülh danışıqları: Avropalılar üçün potensial risklər
Əvvəlcə prosesdən kənarlaşdırılan avropalılar, yalnız onların razılığı ilə həll edilə bilən vacib məsələlərdən istifadə edərək Ukrayna ilə Rusiya arasındakı sülh danışıqlarında təsirini bərpa etməyi hədəfləyirlər. Bəs bu məqamlar nələrdir?
ABŞ və Rusiya tərəfindən hazırlanan və Ukraynadakı müharibəyə son qoymağı hədəfləyən 28 bəndlik sülh planı Avropada xeyli təəccüb doğurub. Mətnin hərtərəfli müddəaları bir çox Avropa paytaxtlarında Moskvanın xeyrinə həddindən artıq güzəştli bir yanaşma kimi qəbul edilib.
Planın şərtləri o deməkdir ki, Avropa öz təhlükəsizlik arxitekturasına nəzarəti itirəcək və Moskvaya qarşı bəzi əsas təsirlərini itirməsinə səbəb ola bilər.
Buna görə də, Aİ və müttəfiqləri qarşıdakı prosesə, xüsusən də sanksiyalardan müdafiəyə qədər onların iştirakını tələb edən məsələlərdə daxil edilməsini tələb edirlər.
Danışıqlarda avropalıları birbaşa narahat edən vacib məsələlər aşağıdakılardır:
Ukraynanın NATO üzvlüyü diqqət mərkəzindədir.
Ukrayna uzun müddətdir ki, üzvlərini kollektiv müdafiə bəndi ilə qoruyan transatlantik alyansa - NATO-ya qoşulmağa çalışır. Rusiyanın işğalından ağır zərbə alan Ukrayna 5-ci maddəni gələcək hücumlara qarşı ən güclü maneə kimi görür.
Bu ilin əvvəlində Baş katib Mark Rutte Ukraynanın NATO-ya daxil olmasını "dönməz yol" kimi təsvir etmişdi. Lakin müttəfiqlər arasında aydın bir konsensusun olmaması səbəbindən Ukraynanın qəbul yol xəritəsi hələ də qeyri-müəyyən olaraq qalır. Moskva üçün Kiyevin NATO-ya qəbulu qəti qırmızı xəttdir.
Ötən həftə sızdırılan plan layihəsində Ukraynanın birdəfəlik xaric edilməsini təklif edən geniş bir müddəa var idi: “Ukrayna konstitusiyasında NATO-ya qoşulmayacağını və NATO öz nizamnaməsində Ukraynanın gələcəkdə qəbul edilməyəcəyini nəzərdə tutan bir müddəa daxil edəcək.”
Bu bəyanat avropalılar tərəfindən ciddi şəkildə narazılıqla qarşılanıb, çünki bu, Rusiyaya faktiki olaraq NATO üzərində veto hüququ verir və təhlükəli bir presedent yaratmaq riskini yaradır.
Avropalılar NATO ilə bağlı bütün qərarların yalnız NATO müttəfiqləri tərəfindən qəbul edilməli olduğuna israr edirlər.
Eyni məntiq sülh planındakı digər bir bəndə, NATO qoşunlarının Ukrayna ərazisində yerləşdirilməsi ehtimalına da aiddir. Bu ideya ilk dəfə Fransa və Birləşmiş Krallığın rəhbərlik etdiyi “İstəklilər Koalisiyası” tərəfindən irəli sürülmüşdür.
Sentyabr ayında Fransa prezidenti Emmanuel Makron 26 ölkənin gələcək təhlükəsizlik zəmanətlərinin bir hissəsi olaraq Ukraynaya təhlükəsizlik qüvvələri göndərməyə və ya quru, dəniz və ya havada dəstək verməyə razı olduğunu açıqladı.
Avropalılar sülh danışıqlarında daha çox iştirak etmək istəyirlər
Sanksiyaların yumşaldılması: Çətinlik çəkən Rusiya iqtisadiyyatı üçün kritik bir məsələ
Avropa Birliyi Rusiyanın müharibəni maliyyələşdirmək qabiliyyətini zəiflətmək üçün Moskvaya qarşı 19 sanksiya paketi tətbiq edib.
Bu sanksiyalar əhatəli və mürəkkəbdir və idxal və ixracdan bankçılıq, enerji, nəqliyyat, müdafiə, xidmətlər və mediaya qədər geniş sektorları əhatə edir. Həmçinin, Rusiyanı dəstəkləməkdə ittiham olunan 2700-dən çox şəxs və qurum qara siyahıya alınıb.
Sanksiyaların yumşaldılması Kremlin arzu siyahısında yüksək yer tutur.
Mart ayında edilən ilk cəhd Brüssel tərəfindən qəti şəkildə rədd edildi. İndi yeni bir cəhd başlayır və 28 maddəlik plan sanksiyaların "mərhələlərlə və hər bir hal üçün ayrıca" qaldırılmasını tələb edir.
Bu iqtisadi nəfəs alan məkanın həqiqətən əldə edilib-edilməyəcəyi əsasən Aİ-dən asılıdır, çünki Qərb müttəfiqləri arasında ən geniş sanksiya rejimini idarə edən aktyordur.
Rəsmilər və diplomatlar sanksiyaların bu qədər sürətli yumşaldılmasında maraqlı deyillər və Rusiyanın Ukraynaya yenidən hücum etməyəcəyinə dair heç bir zəmanət olmadan geri çəkilməyi riskli hesab edirlər.
Danışıqlar davam etdikcə, Aİ-nin zərurət yarandıqda sərt sanksiyaları yenidən tətbiq etməyə imkan verəcək uzunmüddətli, diqqətlə planlaşdırılmış bir zaman xətti üçün çalışması gözlənilir.
Bundan əlavə, sanksiyalar yumşaldılsa belə, bəzi vacib sahələr sanksiyaların əhatə dairəsindən kənara çıxır. Aİ 2028-ci ilə qədər Rusiyanın enerji alışını dönməz şəkildə dayandırmaq planı üzərində işləyir və Moskvanı müştərilərindən məhrum etməyi hədəfləyir.
Rusiya Mərkəzi Bankının aktivlərinin dondurulması
Aİ-yə manevr üçün ən böyük imkan verən sanksiya Rusiya Mərkəzi Bankının aktivlərinin dondurulması idi. Aİ daxilində bloklanmış bu aktivlərin dəyəri heyrətamiz dərəcədə 210 milyard avroya çatır. Bu, avropalılar arasında qəzəb və məyusluğa səbəb olub və onlar aktivləri Rusiyanı müharibənin vurduğu ziyanı ödəməyə məcbur etmək üçün ən güclü vasitə hesab edirlər.
Danışıqlar sürətlə irəlilədikcə, avropalılar aktivlərin asanlıqla açıla bilməyəcəyini və Rusiyanın kompensasiya ödəməli olduğunu vurğulayırlar. Bir rəsmi Euronews-a bildirib ki, ötən həftə elan edilən plan "iqtisadi vəhşilik"dir.
Aİ Şurasının prezidenti Antonio Kosta Ukraynanın maliyyələşdirmə boşluğunun necə həll ediləcəyi ilə bağlı qərarın dekabrın ortalarında veriləcəyini bildirib. Avropa İttifaqı həmçinin G7-nin üzvüdür.
G8-də Rusiyanın qlobal reinteqrasiyası
28 maddəlik plan həmçinin Rusiyanın G8-ə geri dəvət olunmasını nəzərdə tutur. Bu addım Putinin beynəlxalq arenadan və əsas qlobal güclərdən təcrid olunmasına faktiki olaraq son qoyacaq bir addım kimi qəbul edilir. ABŞ prezidenti Donald Tramp da Rusiyanın qayıdışını açıq şəkildə dəstəkləyib.
Rusiya 2014-cü ildə Krımın ilhaqından sonra G8-dən birdəfəlik çıxarıldı. Qrup daha sonra G7 adlandırıldı və o vaxtdan bəri bu ad altında qalır.
İyun ayında Tramp "Putin G8-dən qovulduqda özünü təhqir olunmuş hiss etdiyi üçün mənimlə və başqası ilə danışmır" deyə bəyan etdi və Rusiyanın çıxarılmasını "böyük səhv" adlandırdı.
Lakin Rusiyanın qərarları konsensusla qəbul edən bir qurum olan G8-ə qayıtması üçün Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa, İtaliya, Kanada və Yaponiyanın, eləcə də Aİ-nin təsdiqi tələb olunacaq.
Rusiyanın qayıtması bu ölkələr üçün əhəmiyyətli bir geriləmə olacaq, çünki bu, Ukraynaya hücum üçün həyata keçirilən təcrid siyasətinin uğursuzluğunu təmsil edəcək.
Analitiklər iddia edirlər ki, belə bir addım Putin üçün siyasi əfv olacaq.
Ukrayna üçün Aİ üzvlüyü
Moskva Ukraynanın NATO-ya qoşulmasına qəti şəkildə qarşıdır, lakin ölkənin Aİ üzvlüyü məsələsində daha ehtiyatlıdır. Lakin Vaşinqton bunu Kiyev üçün bir növ "təsəlli mükafatı" kimi dəstəkləyir. 28 bəndlik planda deyilir ki, “Ukrayna Aİ üzvlüyünə uyğundur və bu məsələ müzakirə olunduğu müddətdə Avropa bazarına qısamüddətli imtiyazlı giriş əldə edəcək”.
Brüssel üzvlüyün tamamilə “ləyaqət əsaslı” olduğunu və siyasi danışıqların və ya xarici razılaşmaların nəticəsi olmadığını vurğulayır. Sanksiyalar kimi, üzvlük də yekdil razılıq tələb edir.
Ukrayna struktur islahatlar sayəsində texniki irəliləyiş əldə etsə də, Macarıstanın vetosu ölkənin bu il hər hansı bir tədbir görməsinin qarşısını alıb.
Avropa Komissiyasının prezidenti Ursula fon der Leyen həftəsonu bildirib ki, Ukraynanın gələcəkdə hansı ittifaqlara qoşulacağına xarici təzyiq deyil, Kiyev qərar verəcək.
“Ukrayna öz taleyini seçmək azadlığına və suveren hüququna malik olmalıdır. Onlar Avropa yolunu seçiblər”, - fon der Leyen deyib.