Operativtv.com Rasthaber - ə istinadən xəbər verir ki, Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın 2-ci Qarabağ müharibəsindən sonra gündəmə gətirdiyi 6-lıq platformalı platforma müharibədən 2 il keçməsinə baxmayaraq hələ də həyata keçirilməyib.
Dünyada baş verən siyasi, hərbi və iqtisadi inkişafdan asılı olaraq hakimiyyətin qərbdən şərqə keçdiyi bir dövrdə şərq-qərb və cənub-şimal dəhlizlərinin əhəmiyyəti xeyli artmışdır. Lakin Qafqazda baş verən proseslər bu dəhliz üzərində və onun ətrafında olan ölkələrin bir-biri ilə və dünya dövlətləri ilə əlaqələrini vacib edib. 2-ci Qarabağ müharibəsindən sonra regionun geosiyasəti və region ölkələrinin münasibətlərində baş verən dəyişikliklər diqqətin bu bölgədəki keçid nöqtələrinə yönəlməsinə səbəb olub. Hakimiyyətin şərqə sürüşməsi 6-lıq platformalı məsələsini yenidən, məhz bu istiqamətdə gündəmə gətirib.
Üç Qafqaz ölkəsinin (Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistan) və qeyri-regional tərəflərin Türkiyə, Rusiya və İranın cəlb edilməsi nəzərdə tutulurdu ki, bu da ilk dəfə 1999-cu ildə o vaxtkı prezident Süleyman Dəmirəl tərəfindən Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatında (ATƏT) qeyd edilmişdir. İstanbulda keçirilən toplantıda 6-lıq platforma 2-ci Qarabağ müharibəsindən sonra yenidən gündəmə gətirilib. Adı çəkilən altı ölkənin regionun təhlükəsizliyini və sabitliyini təmin etmək, şərq-qərb və şimal-cənub dəhlizi əməkdaşlığının qurulması məqsədilə bir araya gəlməsi Gürcüstandan başqa dövlətlər tərəfindən də qəbul edilib.
Gürcüstan problemi
6-lıq platforma ilk iclasını Moskvada keçirəcəyini açıqlayıb və Gürcüstan 2021-ci il dekabrın 10-da keçirilən iclasa qatılmayıb. Gürcüstanın 6-lıq platformadan uzaqlaşmasının səbəblərindən biri də təcrid olunmaq istəməməsidir. Gürcüstan Türkiyə ilə Azərbaycan arasında öz nəqliyyat tranzitini əldən vermək istəmir. Çünki Zəngəzur dəhlizi açılsa, o, indi sahib olduğu imkanların, qüdrətlərin bir qismini itirəcək, təcrid olunmaq psixologiyasına düşəcək. Digər səbəb isə NATO-ya namizəd ölkə olan, son illər Qərblə münasibətlərini yaxşılaşdıran Gürcüstanın Rusiya ilə birlikdə iştirak etmək istəməməsidir. Bu iki əsas səbəbə görə Gürcüstan 6-lıq platformada iştirak etmək istəmir və platformanın reallaşmasına maneə kimi dayanır.
Azərbaycan-Ermənistan-Türkiyə normallaşması
Əsas problem və digər səbəb Azərbaycan-Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşmasıdır. 6-lıq platformanın həyata keçirilməsi üçün ilk növbədə Azərbaycan və Ermənistan tam razılığa gəlməlidir. 2-ci Qarabağ müharibəsindən sonra iki ölkə arasında müqavilə bağlansa da, müqavilənin bütün maddələri yerinə yetirilməyib və iki ölkə arasında davam edən düşmənçilik hələ də bağlanmayıb. İki ölkə sərhədində qarşılıqlı təqib atışmaları davam etsə də, iki ölkə arasında Rusiyanın bufer qüvvələri hələ də mövcuddur. Noyabrın 10-da bağlanmış müqaviləyə əsasən, Ermənistan silahlı qüvvələrini Azərbaycan ərazisindən çıxarmalı və Azərbaycanla Naxçıvan arasında birbaşa əlaqə yaradacaq Zəngəzur dəhlizini açmalıdır, lakin Ermənistan hələ də bu öhdəlikləri yerinə yetirməyib. Üstəlik, Türkiyə-Ermənistan münasibətləri hələ də normallaşmayıb. İki ölkə arasında müəyyən edilmiş nümayəndələr arasında danışıqlar aparılsa da, hələlik xarici işlər nazirləri və prezidentlər səviyyəsində görüş olmayıb. Bundan başqa, Türkiyə prezidenti Ərdoğan Ermənistanla normallaşmanın şərti olaraq Azərbaycan və Ermənistan arasında münasibətlərin yaxşılaşmalı və Azərbaycanın bu vəziyyətə razılıq verməli olduğunu bildirib. Və bu vəziyyət 6-lıq platformasının həyata keçirilməsinə ən böyük maneə kimi dayanır.
İran-Azərbaycan gərginliyi
Digər tərəfdən, Azərbaycan-İsrail münasibətlərinin inkişafı ilə bağlı İranla Azərbaycan arasında yaranan gərginlik 6-lıq platformaya daha bir maneədir. İran səlahiyyətliləri ən başından bəri 6-lıq platformada iştirak edəcəklərini açıqladı, dövrün xarici işlər nazirinin müavini Abbas Əraqçi İrəvan, Moskva və Ankaraya səfərlər təşkil edir. Lakin Azərbaycan tərəfindəki hadisələr İranın Azərbaycanla qismən gərginlik yaşamasına səbəb olub.
Bəhreyn və Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin 2020-ci ilin avqust-sentyabr aylarında imzaladığı İbrahim sazişləri ilə İsraillə diplomatik əlaqələrə başlamasından sonra Azərbaycanla da oxşar prosesin getməsi İranda narahatlıq yaradır. 2021-ci ilin avqustunda Azərbaycan və İsrail 2 milyard dollarlıq silah satışı ilə bağlı danışıqlara başlayıb və həmin ay Azərbaycan İsrailin Təl-Əviv şəhərində diplomatik statuslu ticarət nümayəndəliyini açıb. 2022-ci ilin noyabrında Tel-Əvivdə səfirlik açacağını elan edib və Azərbaycan hakimiyyəti tərəfindən İran əleyhinə bəyanatlar verildi.
İran isə bölgədə heç bir sərhəd dəyişikliyini qəbul etməyəcəyini və lazım gələrsə müdaxilə edəcəyini bəyan edərək, Ermənistanın Qapan şəhərində yeni konsulluq açır. İran hakimiyyəti yenə də xarici qüvvələrin bölgəyə yerləşdirilməsi və onların İran üçün təhlükə yaratmasından narahatlığını bildirir.
Rusiya-Ukrayna müharibəsi
NATO-nun Ukrayna vasitəsilə özünə təhlükə yaratdığını əsas gətirən Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsi Rusiyanın bütün diqqətini bu bölgəyə yönəltməsinə səbəb olub. Eyni zamanda, Rusiyanın başlatdığı müharibə Gürcüstanı, Azərbaycanı, hətta Ermənistanı da narahat edir və Ukraynaya görə NATO-ya qarşı müharibə zamanı Rusiya ilə bir masa arxasında oturmaq istəmirlər.
Və təbii ki, imperiya qərb dövlətlərinin regionda belə birliyin qarşısını almaq üçün həyata keçirdiyi lobbiçilik fəaliyyəti 6-lıq platformanın həyata keçirilməsinə daha bir maneədir. Fransa kimi Ermənistana təsir gücünə malik olan ölkələr, xüsusən də ABŞ başda olmaqla, regionda nüfuzlarını qıra biləcək, qazandıqları qazancları məhv edə biləcək birliyin yaranmasının qarşısını almaq üçün əllərindən gələni edirlər.
Niyə “6-lıq platforma” həyata keçirilə bilmir?
Operativtv.com Rasthaber - ə istinadən xəbər verir ki, Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın 2-ci Qarabağ müharibəsindən sonra gündəmə gətirdiyi 6-lıq platformalı platforma müharibədən 2 il keçməsinə baxmayaraq hələ də həyata keçirilməyib.
Dünyada baş verən siyasi, hərbi və iqtisadi inkişafdan asılı olaraq hakimiyyətin qərbdən şərqə keçdiyi bir dövrdə şərq-qərb və cənub-şimal dəhlizlərinin əhəmiyyəti xeyli artmışdır. Lakin Qafqazda baş verən proseslər bu dəhliz üzərində və onun ətrafında olan ölkələrin bir-biri ilə və dünya dövlətləri ilə əlaqələrini vacib edib. 2-ci Qarabağ müharibəsindən sonra regionun geosiyasəti və region ölkələrinin münasibətlərində baş verən dəyişikliklər diqqətin bu bölgədəki keçid nöqtələrinə yönəlməsinə səbəb olub. Hakimiyyətin şərqə sürüşməsi 6-lıq platformalı məsələsini yenidən, məhz bu istiqamətdə gündəmə gətirib.
Üç Qafqaz ölkəsinin (Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistan) və qeyri-regional tərəflərin Türkiyə, Rusiya və İranın cəlb edilməsi nəzərdə tutulurdu ki, bu da ilk dəfə 1999-cu ildə o vaxtkı prezident Süleyman Dəmirəl tərəfindən Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatında (ATƏT) qeyd edilmişdir. İstanbulda keçirilən toplantıda 6-lıq platforma 2-ci Qarabağ müharibəsindən sonra yenidən gündəmə gətirilib. Adı çəkilən altı ölkənin regionun təhlükəsizliyini və sabitliyini təmin etmək, şərq-qərb və şimal-cənub dəhlizi əməkdaşlığının qurulması məqsədilə bir araya gəlməsi Gürcüstandan başqa dövlətlər tərəfindən də qəbul edilib.
Gürcüstan problemi
6-lıq platforma ilk iclasını Moskvada keçirəcəyini açıqlayıb və Gürcüstan 2021-ci il dekabrın 10-da keçirilən iclasa qatılmayıb. Gürcüstanın 6-lıq platformadan uzaqlaşmasının səbəblərindən biri də təcrid olunmaq istəməməsidir. Gürcüstan Türkiyə ilə Azərbaycan arasında öz nəqliyyat tranzitini əldən vermək istəmir. Çünki Zəngəzur dəhlizi açılsa, o, indi sahib olduğu imkanların, qüdrətlərin bir qismini itirəcək, təcrid olunmaq psixologiyasına düşəcək. Digər səbəb isə NATO-ya namizəd ölkə olan, son illər Qərblə münasibətlərini yaxşılaşdıran Gürcüstanın Rusiya ilə birlikdə iştirak etmək istəməməsidir. Bu iki əsas səbəbə görə Gürcüstan 6-lıq platformada iştirak etmək istəmir və platformanın reallaşmasına maneə kimi dayanır.
Azərbaycan-Ermənistan-Türkiyə normallaşması
Əsas problem və digər səbəb Azərbaycan-Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşmasıdır. 6-lıq platformanın həyata keçirilməsi üçün ilk növbədə Azərbaycan və Ermənistan tam razılığa gəlməlidir. 2-ci Qarabağ müharibəsindən sonra iki ölkə arasında müqavilə bağlansa da, müqavilənin bütün maddələri yerinə yetirilməyib və iki ölkə arasında davam edən düşmənçilik hələ də bağlanmayıb. İki ölkə sərhədində qarşılıqlı təqib atışmaları davam etsə də, iki ölkə arasında Rusiyanın bufer qüvvələri hələ də mövcuddur. Noyabrın 10-da bağlanmış müqaviləyə əsasən, Ermənistan silahlı qüvvələrini Azərbaycan ərazisindən çıxarmalı və Azərbaycanla Naxçıvan arasında birbaşa əlaqə yaradacaq Zəngəzur dəhlizini açmalıdır, lakin Ermənistan hələ də bu öhdəlikləri yerinə yetirməyib. Üstəlik, Türkiyə-Ermənistan münasibətləri hələ də normallaşmayıb. İki ölkə arasında müəyyən edilmiş nümayəndələr arasında danışıqlar aparılsa da, hələlik xarici işlər nazirləri və prezidentlər səviyyəsində görüş olmayıb. Bundan başqa, Türkiyə prezidenti Ərdoğan Ermənistanla normallaşmanın şərti olaraq Azərbaycan və Ermənistan arasında münasibətlərin yaxşılaşmalı və Azərbaycanın bu vəziyyətə razılıq verməli olduğunu bildirib. Və bu vəziyyət 6-lıq platformasının həyata keçirilməsinə ən böyük maneə kimi dayanır.
İran-Azərbaycan gərginliyi
Digər tərəfdən, Azərbaycan-İsrail münasibətlərinin inkişafı ilə bağlı İranla Azərbaycan arasında yaranan gərginlik 6-lıq platformaya daha bir maneədir. İran səlahiyyətliləri ən başından bəri 6-lıq platformada iştirak edəcəklərini açıqladı, dövrün xarici işlər nazirinin müavini Abbas Əraqçi İrəvan, Moskva və Ankaraya səfərlər təşkil edir. Lakin Azərbaycan tərəfindəki hadisələr İranın Azərbaycanla qismən gərginlik yaşamasına səbəb olub.
Bəhreyn və Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin 2020-ci ilin avqust-sentyabr aylarında imzaladığı İbrahim sazişləri ilə İsraillə diplomatik əlaqələrə başlamasından sonra Azərbaycanla da oxşar prosesin getməsi İranda narahatlıq yaradır. 2021-ci ilin avqustunda Azərbaycan və İsrail 2 milyard dollarlıq silah satışı ilə bağlı danışıqlara başlayıb və həmin ay Azərbaycan İsrailin Təl-Əviv şəhərində diplomatik statuslu ticarət nümayəndəliyini açıb. 2022-ci ilin noyabrında Tel-Əvivdə səfirlik açacağını elan edib və Azərbaycan hakimiyyəti tərəfindən İran əleyhinə bəyanatlar verildi.
İran isə bölgədə heç bir sərhəd dəyişikliyini qəbul etməyəcəyini və lazım gələrsə müdaxilə edəcəyini bəyan edərək, Ermənistanın Qapan şəhərində yeni konsulluq açır. İran hakimiyyəti yenə də xarici qüvvələrin bölgəyə yerləşdirilməsi və onların İran üçün təhlükə yaratmasından narahatlığını bildirir.
Rusiya-Ukrayna müharibəsi
NATO-nun Ukrayna vasitəsilə özünə təhlükə yaratdığını əsas gətirən Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsi Rusiyanın bütün diqqətini bu bölgəyə yönəltməsinə səbəb olub. Eyni zamanda, Rusiyanın başlatdığı müharibə Gürcüstanı, Azərbaycanı, hətta Ermənistanı da narahat edir və Ukraynaya görə NATO-ya qarşı müharibə zamanı Rusiya ilə bir masa arxasında oturmaq istəmirlər.
Və təbii ki, imperiya qərb dövlətlərinin regionda belə birliyin qarşısını almaq üçün həyata keçirdiyi lobbiçilik fəaliyyəti 6-lıq platformanın həyata keçirilməsinə daha bir maneədir. Fransa kimi Ermənistana təsir gücünə malik olan ölkələr, xüsusən də ABŞ başda olmaqla, regionda nüfuzlarını qıra biləcək, qazandıqları qazancları məhv edə biləcək birliyin yaranmasının qarşısını almaq üçün əllərindən gələni edirlər.